Wizyta została zorganizowana przez Fundację Najpierw Mieszkanie Polska oraz Focus Ireland i była ostatnią z serii wizyt zagranicznych w projekcie "Najpierw mieszkanie - innowacyjne metody trwałego rozwiązania problemu bezdomności chronicznej". Uczestniczyli w niej pracownicy warszawskiego samorządu zaangażowani w realizację programów NM w Warszawie z dzielnic Ochota i Żoliborz, pracowniczka FNMP oraz pracownicy Focus Ireland, Focus Cafe, Stanhope Green, Peter McVerry Trust, National Housing First Office in Ireland, CrossCare, uczestnik programu NM w Dublinie.
Celem wizyty było poznanie kontekstu, podejścia do pracy i przykładowych usług świadczonych w Dublinie w duchu "Najpierw mieszkanie" oraz nawiązanie kontaktów z osobami pracującymi metodą NM.
Osoby, do których adresowane są programy "Najpierw mieszkanie" to osoby posiadające kompleksowe potrzeby wsparcia. Wynikają one z doświadczania bezdomności, które samo w sobie nawet w krótkim czasie może powodować traumę, zaostrzenie objawów zaburzeń psychicznych, takich jak np. choroba dwubiegunowa, schizofrenia, depresja, trauma pourazowa, trauma wczesnodziecięca, uzależnienia, które często nie były zdiagnozowane ani leczone. Problemy doświadczane przez osobę są jak przenikające się warstwy - nie dość że jest ich wiele, to jeszcze są wzajemnie splątane. Nie da się ich szybko i łatwo rozpoznać, ani rozwiązywać pojedynczo. Do ich rozwiązania potrzebne jest intensywne wsparcie metodą NM.
Ludzie decydują o swoim życiu, ale robią to kierując się swoimi powodami wynikającymi z ich doświadczenia. Bycie w bezdomności jest przytłaczające, pełne niewiadomych i codziennego lęku. Ludziom w tym stanie trudno jest współdziałać, nie potrafią stawiać sobie ani zadawać innym ważnych pytań, ani przyznawać się, że potrzebują pomocy. Wybierają łagodzenie odczuwanych objawów w dostępny dla nich najprostszy sposób np. poprzez substancje uzależniające, który niestety jednocześnie szkodzi ich zdrowiu. W NM przyjmuje się, że wybór jakiego dokonali był w ich oczach w tamtym momencie najlepszym możliwym, a celem programu jest poszerzenie opcji do wyboru.
Alkomat nie jest używany ani w pracy indywidualnej z osobą, ani w placówkach typu hostel, ani nawet w kawiarence wydającej posiłki. W placówkach zbiorowych nie ma warunku zachowania abstynencji. Standardowo nie można aktywnie przyjmować substancji w częściach wspólnych budynków. To co się dzieje w przestrzeni uczestnika, jego pokoju, jest przedmiotem jego indywidualnych decyzji. Warunkiem do pracy z człowiekiem, podejmowania rozmowy wspierającej, jest komunikatywność uczestnika, bycie w kontakcie, a nie poziom alkoholu czy innej substancji w wydychanym powietrzu. Priorytetem jest utrzymanie osoby we wsparciu, w kontakcie z pracownikami. Odmówienie wsparcia, pobytu w placówce, rozmowy z powodu pozostawania przez osobę pod wpływem substancji, wyczuwania od niej woni alkoholu, jest traktowane jako strata możliwości pomocy, czyli coś co nie ma sensu zważywszy na powszechność uzależnienia wśród osób, do których usługi te są adresowane.
Wraz z próbami tworzenia zespołów wspierających w pełni zgodnych z wytycznymi amerykańskiej skali wierności "Najpierw mieszkanie", co w przypadku zespołów rekomendowanych dla osób z kompleksowymi potrzebami wsparcia (AWŚ) oznacza zatrudnienie bezpośrednio w zespole pracowników medycznych m.in. lekarza internisty, psychiatry, pracownicy Focus Ireland doszli do wniosku, że warto rozważyć zapewnianie tych usług w ramach ogólnodostępnej służby zdrowia. Zatrudnianie certyfikowanych psychoterapeutów w zespołach prowadzonych przez organizacje pozarządowe wiąże się z koniecznością spełnienia procedur klinicznych, które dla ngo są nieosiągalne. Focus stawia na współpracę zespołów z instytucjami służby zdrowia, zarówno na poziomie indywidualnej pracy z uczestnikami jak i instytucjonalnym - przedstawiciele sektora zdrowia publicznego uczestniczą we wdrażaniu Krajowego Planu Najpierw Mieszkanie.
Zwyczajowo mieszkanie przeznaczone dla jednej osoby składa się z pokoju dziennego z aneksem kuchennym, łazienki, oraz sypialni. Takie też są mieszkania wykorzystywane w programach Najpierw mieszkanie. Lokale typu studio, w których pokój dzienny stanowi jednocześnie sypialnię i posiada aneks kuchenny, czyli takie jak lokale wykorzystywane w programach NM w Polsce oraz takie jak wiele lokali przyznawanych w ramach najmu socjalnego przez polskie miasta, są wykorzystywane do pobytów krótkoterminowych, czyli do 6 miesięcy.
W irlandzkich programach NM osoby o złożonych, kompleksowych potrzebach wsparcia mieszkają samodzielnie, w lokalach indywidualnych przeznaczonych tylko dla nich. Nie umieszcza się dwójki uczestników w jednym mieszkaniu, nawet jeśli są w nim dwie sypialnie oraz niezależnie od tego pokój dzienny z aneksem kuchennym. Lokal może być dzielony tylko i wyłącznie wtedy, gdy decyduje tak uczestnik np. chce mieszkać z partnerem/ką, dziećmi. Doświadczenia wskazują, że osoby z kompleksowymi potrzebami samodzielnie nie decydują się na dzielenie mieszkania z kimś, a jeśli tak się wydarzy to, to nie działa. Nawet w hostelu zapewniającym wsparcie krótkoterminowe, można powiedzieć odpowiedniku tradycyjnego polskiego schroniska, znajdują się malutkie ale indywidualne pokoiki z łazienkami. W hostelu Cross Care salę zbiorową dawniej zapewniającą miejsca dla 16 osób przebudowano na sale do spotkań indywidualnych z terapeutami, zajęć grupowych i szkoleń. Dzięki temu w jednej placówce/hostelu/domu mogą mieszkać osoby o różnych potrzebach np. indywidualne kobiety, kobiety z dziećmi, indywidualni mężczyźni, mężczyźni z dziećmi, pary, pary z dziećmi. Nie ma sytuacji w której rodzina jest dzielona, bo są oddzielne schroniska dla kobiet i oddzielne dla mężczyzn.
Miks społeczny to sytuacja, w której w okolicy, budynku zamieszkują osoby o różnym statusie społecznym, dochodowym, narodowościowym, w różnym wieku i sytuacji rodzinnej (samotne, rodziny, itd), w mieszkaniach o różnej wielkości. W programach „Najpierw mieszkanie” zakłada się, że życie w społeczności, w warunkach miksu społecznego jest ważne dla sukcesu uczestników ponieważ modeluje dobre zachowania sąsiedzkie, społeczne. W Irlandii zdarza się, że organizacje pozarządowe działające w obszarze bezdomności posiadają status „Approved Housing Body” (licencjonowany operator mieszkań) link google. Focus Ireland posiada taki status i jest właścicielem mieszkań oraz całych budynków. Intencjonalny miks społeczny to zasada zasiedlania nowo oddawanych budynków organizacji – dwa są obecnie w budowie. Intencją Focus Ireland jest zasiedlenie ich zgodnie z zasadą miksu społecznego: 20-30% lokali ma być przeznaczonych dla osób z kompleksowymi potrzebami wsparcia (NM), 20% dla osób starszych, pozostałe dla osób bez szczególnych potrzeb. Budynki mają być zasiedlane przez osoby rozumiejące i akceptujące zasadę miksu społecznego.
Programy Focus Ireland podobnie jak innych organizacji m.in. Peter McVerry Trust, CrossCare są realizowane dzięki współuczestniczeniu w tym procesie organizacji pozarządowych, samorządów miejskich oraz rządu. Zarówno najem, zakup mieszkań przez organizacje jak i zapewnienie specjalistycznego wsparcia jest finansowane ze środków publicznych. Środki własne organizacji pochodzące z darowizn stanowią uzupełnienie, dodatek do kosztów usług. Środki publiczne są przeznaczane na te działania zgodnie z krajowymi planami wdrożenia NM. W ich przygotowaniu uczestniczą przedstawiciele rządu z ministerstw odpowiadających za mieszkalnictwo, pomoc społeczną oraz służbę zdrowia, władze lokalne oraz przedstawiciele pozarządowych usługodawców.
Approved Housing Body (AHB) można przetłumaczyć jako licencjonowany operator mieszkań to niezależna, prowadzona nie dla zysku organizacja zapewniająca mieszkania na wynajem po dostępnych cenach dla ludzi, którzy nie są w stanie opłacić najmu na rynku prywatnym ani kupić mieszkania na własność. Focus Ireland prowadzi Stowarzyszenie Mieszkaniowe Focus, które posiada status AHB i zapewnia najem 1307 mieszkań dla osób indywidualnych i rodzin w całej Irlandii. 121 lokali jest wynajmowanych dla programów „Najpierw mieszkanie”. Wsparcie organizacji pozarządowych posiadających status licencjonowanego operatora mieszkań AHB w zapewnieniu mieszkań np. najmie czy budowie obejmuje instrumenty takie jak Capital Assistance Scheme, Payment and Availability Agreements, Capital Advance Leasing Facility. Organizacje mogą uzyskać dofinansowania i pożyczki na budowę mieszkań, które będą wykorzystywane dla osób w trudnej sytuacji mieszkaniowej.
Zdarza się, że w wyniku przetargów na wsparcie metodą NM jedna organizacja zapewnia lokal oraz usługi z nim związane a druga wsparcie specjalistyczne. Na przykład w tej chwili w części lokali najmowanych przez Focus Ireland, wsparcie jest zapewniane przez organizację Peter McVerry Trust. Zespoły FI zarządzają najmem i pracują z mieszkańcami w sprawach dotyczących najmu np. przyjmują zgłoszenia usterek, naprawiają, pracują nad sprawami sąsiedzkimi we współpracy z zespołami Peter McVerry zapewniającymi wsparcie w sprawach zdrowotnych, życiowych, socjalnych. Peter McVerry Trust od 2011 prowadzi program "Najpierw mieszkanie" operujący obecnie 590 "najmami" w kraju. Największa część przeznaczona jest dla osób z kompleksowymi potrzebami (klasyczne NM), pewna część dla osób w konflikcie z prawem, przebywających na zwolnieniach warunkowych.
Film o Peter McVerry Trust A view from the basement
W Irlandii jest obecnie ponad 11 tysięcy ludzi doświadczających bezdomności korzystających z zakwaterowania interwencyjnego (dostępnego natychmiast, niskoprogowo, do dwóch tygodni) i krótkoterminowego (do 6 miesięcy). Wśród 11,742 osób 1699 to rodziny, 3373 dzieci. Co ciekawe, podczas pandemii Covid 19 skala bezdomności spadła co było efektem polityki rządu i samorządów, w ramach której samorządy mogły opłacić osobom w kryzysie bezdomności pobyt w hotelach i hostelach, tak aby mogły zostać w domu.
Od 2018 roku realizowany jest Krajowy Plan Najpierw Mieszkanie dotyczący zakończenia problemu bezdomności w oparciu o metodę „Najpierw mieszkanie” wskazujący konkretne cele do osiągnięcia. Pierwszy plan obejmował lata 2018-2021, obecnie realizowany jest drugi plan na lata 2022-2026. Aktualny plan zakłada zapewnienie 1319 (264 rocznie) „najmów” dla grupy docelowej osób z doświadczeniem długotrwałej bezdomności z kompleksowymi/wysokimi potrzebami wsparcia. Najem ma spełniać zasady Najpierw mieszkanie: być bezterminowy, jeśli jest taka potrzeba i połączony z intensywnym wsparciem adekwatnym do diagnozy uczestników niezbędnym do utrzymania przez nich najmu.
Każde miasto ma wskazane cele do realizacji w danym roku, a ich poziom wynika z liczby osób z grupy docelowej znajdującej się na danym terenie. Na przykład w regionie Dublina liczba osób spełniających cechy grupy docelowej – długotrwale bezdomnych z kompleksowymi potrzebami wsparcia – wyniosła 707 (w samym mieście 396) zatem w Planie zaplanowano zapewnienie 707 najmów, 79 rocznie.
Instytucje uczestniczące w realizacji Planu:
Plan jest objęty ewaluacją i oparty o wnioski z ewaluacji planu realizowanego w latach 2018 – 2021. Jego cele zostały osiągnięte z naddatkiem - z planowanych 633 najmów zapewniono 722, wskaźnik utrzymania się w mieszkaniu przez uczestników wyniósł 86,6%.
Irlandzki poradnik o Housing First (Tsemberis, 2020)
Focus Ireland została założona przez Siostrę Stanislaus Kennedy w 1985 r aby pomóc kobietom doświadczającym bezdomności. W pierwszym „Focus Point” obecnie mieści się Focus Cafe kawiarenka otwarta 365 dni w roku, wydająca posiłki osobom doświadczającym bezdomności, oraz zapewniająca poradnictwo oraz indywidualną pracę socjalną, jeśli osoba jest zainteresowana. Kawiarenka wydaje ponad 50 tys. posiłków rocznie za drobną opłatą.
Wcześniej wiele kobiet oraz osób starszych przebywało w instytucjach. Większość instytucji była prowadzona przez organizacje religijne, zakony, itd. W 1961 wskaźnik liczby łóżek w szpitalach psychiatrycznych na 1000 mieszkańców wynosił 7,3 i był jednym z najwyższych na świecie. Około 20 000 osób było hospitalizowanych. W latach 1930-1980 około 60 000 osób, niezamężnych kobiet mieszkało w domach matki z dzieckiem. Dla wielu osób, które opuszczały instytucje stawało się to początkiem bezdomności. Również dziś wiele klientów Focus Ireland to osoby z historią pobytu w takich instytucjach.
Drogowskazami w pracy Focus Ireland są wartości:
Skala wsparcia Focus Ireland w 2021 r (trwa opracowanie raportu za 2022 r.):
Informacje i dane gromadzone podczas świadczenia usług są wykorzystywane w badaniach i rzecznictwie w ramach działań krajowych na rzecz rozwiązania kryzysu mieszkaniowego.
Focus Ireland jest organizacją członkowską Europejskiej Federacji Organizacji Pracujących na rzecz Ludzi Bezdomnych FEANSTA oraz członkiem założycielem Housing First Europe Hub m.in. z Fundacją Y-Saatio, partnerem zagranicznym projektu „Najpierw mieszkanie – innowacyjne metody trwałego rozwiązania problemu bezdomności chronicznej”.
Mike Allen, Dyrektor ds. Rzecznictwa, Komunikacji i Badań nadzorujący organizację wizyty FNMP w Dublinie obecnie pełni funkcję Wice-Prezydenta FEANTSA, poprzednio Prezydenta oraz przez wiele lat reprezentanta Irlandii w Radzie Zarządzającej. Przedstawiciele organizacji dzielą się swoimi doświadczeniami podczas konferencji i wydarzeń online skupiających międzynarodową społeczność ludzi pracujących w obszarze bezdomności a także podczas wizyt studyjnych.
Wizyta w Dublinie została zorganizowana w projekcie „Najpierw mieszkanie – innowacyjne metody trwałego rozwiązania problemu bezdomności chronicznej” przez Fundację Najpierw Mieszkanie Polska (Julia Wygnańska) we współpracy z Focus Ireland (Tara Gallager, Policy Oficer, Mike Allen, Director of Advocacy). Uczestnikami wizyty byli przedstawiciele Urzędu m.st. Warszawy z wydziałów zasobów lokalowych dla dzielnic, które przeznaczyły lokale do realizacji programu „Najpierw mieszkanie” (Grażyna Wichniewicz, Urszula Cybula, Łukasz Czernicki) oraz m.in. Rob Lowth, Dyrektor National Office for Housing, John O’Haire, szef Wielodyscyplinarnego Zespołu Wsparcia dla Rodzin (Focus Ireland), Conor Roe, manager Focus Cafe, Jan Mingle Dyrektorka ds. Zarządzania Zasobem Mieszkaniowym (Focus Ireland), Anthony Daly, Manager ds. wsparcia w mieszkaniach (Focus Ireland), Antonia Bura (Pracowniczka ds. włączenia społecznego w Health Service Executive), Cara Gibbons, trenerka "Najpierw mieszkanie" i trauma informed care (Focus Ireland), Nieve White pracowniczka Stanhope Green (Focus Ireland), June Kane, Dyrektorka Ośrodka CrossCare, oraz Sarah Joyce Dyrektora Programu NM w Peter McVerry Trust i Barry - outreach worker programu.
Tłumaczenie spotkań: Pan Marek Con[text], Julia Wygnańska (FNMP)
W ramach projektu FNMP zorganizowała wizyty pracowników warszawskiego samorządu w Helsinkach (2020), Madrycie (2021), Pradze (2022) i Bergamo (2022).
