Relacja z wizyty studyjnej w Madrycie zorganizowanej przez Fundację Najpierw Mieszkanie Polska we współpracy z HogarSi. W wizycie uczestniczyli pracownicy warszawskiego samorządu zaangażowani w realizację programów "Najpierw mieszkanie".
Spis treści:
SKALA BEZDOMNOŚCI W HISZPANII
DZIAŁALNOŚĆ DEPT. DS. ZAPOBIEGANIA BEZDOMNOŚCI W MADRYCIE
MIESZKANIA MIEJSKIE – EMVS
HOGARsi!
ASOCIACION PROVIVIENDA
HABITAT – PROGRAM NAJPIERW MIESZKANIE HOGARSI I PROVIVIENDA
FINANSOWANIE PROGRAMU HABITAT
EWALUACJA PROGRAMU HABITAT 2021
POZYSKIWANIE MIESZKAŃ, WŁAŚCICIELE
OBSZAR WSPARCIA MIESZKANIOWEGO
OBSZAR WSPARCIA SPOŁECZNO-EDUKACYJNEGO
PODSUMOWANIE
UCZESTNICZKI I UCZESTNICY WIZYTY
Na podstawie prezentacji Vanesa Cenjor del Rey i Francesc Talens Fontana, 1.12.2021
Tłumaczenie Danuta Marciniak
W Hiszpanii ostatnie dostępne dane krajowe o skali zjawiska bezdomności pochodzą ze spisu powszechnego z 2012 r. Jakieś badania są prowadzone w regionach. Na przykład w Madrycie szacuje się, że w przestrzeni publicznej oraz miejscach niemieszkalnych zimą przebywa 700-800 osób, w placówkach poniżej 2000. Organizacje nie mogą odnieść się do wiarygodności tych danych, traktują je jako jedyne dostępne. Podkreślają istnienie bezdomności niewidocznej, głównie dotyczącej kobiet. Organizacje prowadzą rzecznictwo na rzecz wprowadzenia analogicznych metod i definicji w badaniach bezdomności w całym kraju.
Wśród osób w kryzysie bezdomności są ludzie młodzi. Są to głównie dzieci imigrantów lub imigranci z Magrebu. Do czasu osiągnięcia pełnoletności są w ośrodkach dla nieletnich uchodźców, potem muszą je opuścić. Dopóki są nieletni zapewnienie wsparcia jest w gestii władz regionalnych. Potem część z nich trafia na ulice.
Dla porównania w Polsce badania liczby osób doświadczających bezdomności prowadzone są co dwa lata od 2013 r. na zlecenie Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej. Też pojawiają się zastrzeżenia dotyczące wiarygodności danych ze strony pozarządowych usługodawców oraz Komisji Ekspertów przy Rzeczniku Praw Obywatelskich, jednak badanie jest prowadzone regularnie. Pod wpływem rzecznictwa organizacji Ministerstwo wprowadziło pewne zmiany w kwestionariuszu badania.
Skala bezdomności w Warszawie według badania liczby osób z lutego 2019 roku to 2459, w tym niecałe 500 osób w miejscach niemieszkalnych i na ulicy. Z informacji przekazanej podczas spotkania Komisji Dialogu Społecznego ds. Bezdomności przez stowarzyszenie współprowadzące partnerski projekt streetworkingu w 15 dzielnicach, w półtorarocznym okresie działania partnerstwa pracownicy udzielili wsparcia około 2000 osób mieszkających w przestrzeni publicznej i miejscach niemieszkalnych.
Skala bezdomności w samym Madrycie jest porównywalna do skali zjawiska w Warszawie (biorąc pod uwagę niedoskonałości danych w obydwu miastach).
Na podstawie rozmowy z Yolanda García Fernández (Dyrektorka) oraz Silvia Feijoo Escudero (Asystentka), Departament Zapobiegania Bezdomności, Urząd Miasta Madryt
Tłumaczenie Danuta Marciniak
Departament ds. przeciwdziałania bezdomności Urzędu Miasta Madryt to nowy departament działający od lutego 2021 r. Wcześniej jego zadania były realizowane przez departament ds. sytuacji kryzysowych. Przed podziałem działalnia wobec osób bezdomnych polegały na umieszczaniu ich w ośrodkach.
Streetworking
Obecnie departament zatrudnia m.in. 18 dwuosobowych zespołów pracujących na ulicy. Lokalizują i starają się nawiązać kontakt z ludźmi mieszkającymi na ulicy. Nawiązanie kontaktu jest ważne, ponieważ część ludzi nie chce pomocy w postaci pobytu w placówce. Powodem jest to, że jest w niej wiele innych ludzi, wyznaczone godziny na wszystko: posiłki, kąpiel, spanie itd. Te osoby otrzymują pomoc w wyrobieniu dokumentów, zdobyciu środków do życia.
Pomoc dla osób, które zgadzają się na placówkę
Osoby, które zgadzają się na pójście do ośrodka są kierowane do „jednego okienka” czyli punktu, w którym pracownicy socjalni identyfikują potrzeby i środki pomocy najlepsze dla osoby i kierują dalej.
W Madrycie istnieje siedem placówek. W trzech ośrodkach ludzie mogą być z psami – na terenie ośrodka jest wyznaczone miejsce dla zwierząt, właściciele mogą do nich chodzić. Są trzy ośrodki z salami, w których mieszkańcy mogą pić alkohol. Celem jest to, żeby nie pili na ulicy, tylko pod kontrolą lekarską starali się ograniczać picie. We wszystkich ośrodkach poza noclegownią są pracownicy wspierający.
Placówki: noclegownia tylko do spania, specjalny ośrodek dla kobiet ofiar przemocy, ośrodek redukcji szkód dla osób z potrzebą większej autonomii, dwa ośrodki dla osób z podwójną diagnozą (choć osoby z podwójną diagnozą są w sumie we wszystkich ośrodkach). Największe schronisko miejskie San Isidro ma 250 miejsc. Pracuje tam zespół złożony ze 115 osób oraz zespół specjalistów m.in. psychiatrzy. Strona internetowa Urzędu Miasta Madryt z listą placówek: https://www.madrid.es/portales/munimadrid/es/Inicio/El-Ayuntamiento/Samur-Social-Personas-sin-hogar/Personas-sin-hogar/Red-de-Centros/?vgnextfmt=default&vgnextchannel=920f9b6bf78b8310VgnVCM2000000c205a0aRCRD
Dla osób, które nie chcą pójść do placówek urząd miasta stara się stworzyć miejsca, w których można pomóc inaczej właśnie tej grupie.
„Housing led” czyli kilkuosobowe mieszkania wspierane
Urząd miasta dysponuje 180 miejscami w hostelach i mieszkaniach. Najpierw osoby są w hostelach, w których mają mniej obowiązków np. nie gotują, potem przechodzą do mieszkań. Mieszkania są kilku osobowe, zazwyczaj 3, ale każdy ma swoją sypialnię. Grupa mieszkańców sama ustala sobie zasady i organizuje współżycie (nie ma regulaminu), ale zespół to monitoruje. Pobyt w mieszkaniu jest traktowany jak trening samodzielnego życia, grupa specjalistów ma pomóc przygotować się i nauczyć gospodarowania w przyszłym autonomicznym mieszkaniu.
Z mieszkań korzystają osoby wychodzące z ośrodków po nabyciu większej samodzielności, wchodzące w nowe życie; osoby zidentyfikowane przez zespoły pracujące na ulicy mające gotowość do przejścia do mieszkań; ludzie młodzi, dla których ta forma jest właściwsza niż placówka, w której zazwyczaj jest dużo osób bardziej zdemoralizowanych.
Osoby te mają tak niskie przychody, że prawdopodobnie nigdy nie będą w stanie samodzielnie wynająć mieszkania, choć zdarza się, że znajdują pracę i to się udaje.
Do mieszkań nie są przyjmowane osoby mające problem z kontrolą przyjmowania substancji psychoaktywnych. Jeśli przyjmują substancje to mogą być usunięte.
Współpraca w programach Housing First/„Najpierw mieszkanie”
Urząd miasta na podstawie umowy z organizacjami pozarządowymi udostępnia 75 mieszkań do Programu HABITAT „Najpierw mieszkanie”. I jest plan zwiększenia liczby mieszkań do 100 w przyszłym roku. 65 mieszkań jest udostępnionych przez La Empresa Municipal de la Vivienda y Suelo, miejską spółkę mieszkaniową.
„No second night on the street” – nie ma drugiej nocy na ulicy
Jest to program skierowany do kobiet, którego celem jest zapobieganie obecności kobiet na ulicy i możliwość szybkiego wyjścia z ulicy. Kobiety mieszkające w takich warunkach są szczególnie narażone na wykorzystanie. Pracują z nimi ekipy specjalistów. Są 53 miejsca w dwóch hostelach.
W Madrycie liczba mieszkań, których bezpośrednim właścicielem jest Urząd Miasta jest zdaniem organizacji działających w obszarze bezdomności minimalna. Znają tylko jedną osobę wśród swoich klientów, której udało się trafić do takiego mieszkania.
Mieszkania dla osób, których możliwości nie są dopasowane do opcji stwarzanych przez prywatny rynek najmu i właścicielski są pozyskiwane przez La Epresa Municipal de la Vivienda y Suelo https://www.emvs.es/. Jest to miejska spółka mieszkaniowa i gruntowa wynajmująca mieszkania od właścicieli prywatnych na rzecz wykorzystania ich do zaspakajania potrzeb mieszkaniowych mieszkańców.
W ofercie jest program zachęt dla właścicieli prywatnych do przekazania nieruchomości w najem zarządzany przez EMVS; bonus mieszkaniowy czyli dofinansowanie dla najemców tak, aby koszty mieszkaniowe nie stanowiły więcej niż 30% ich dochodów; pożyczka dla osób przed 35 r. ż. pokrywająca kaucję za najem mieszkania prywatnego za pośrednictwem EMVS, której spłata jest rozłożona na 24 miesiące; doradztwo i pośrednictwo w wynajmie dla właścicieli prywatnych i potencjalnych najemców.
EMVS jest bezpośrednim właścicielem jedynie około 6300 nieruchomości, planuje pozyskanie (budowę) kolejnego 1000 (informacja ze strony internetowej). Reszta mieszkań jest pozyskiwana od prywatnych właścicieli.
„Głównym celem Miejskiej Spółki Mieszkaniowej i Gruntów jest zapewnienie mieszkańcom Madrytu prawa do przyzwoitych i odpowiednich mieszkań. Ale jesteśmy również świadomi, że spółka publiczna musi wykonywać ważną pracę społeczną na rzecz grup najbardziej narażonych na wykluczenie.” (https://www.emvs.es/, tłum. Google chrome).
EMVS dostarcza mieszkań do programów społecznych m.in. szybkiego zakwaterowania dla kobiet dotkniętych i zagrożonych przemocą w rodzinie (35 mieszkań), mieszkań wspieranych prowadzonych we współpracy z organizacjami pozarządowymi (200 mieszkań) oraz na rzecz programów „Najpierw mieszkanie – Housing First” (65 mieszkań z planem zwiększenia tej liczby do 100 w 2022 r.)
W przypadku programu „Housing First” („Najpierw odbudowa”) EMVS przekazuje w drodze umowy mieszkania do dyspozycji Departamentowi ds. Przeciwdziałania Bezdomności Urzędu Miasta Madryt. Następnie Departament we współpracy z organizacją, która wygra przetarg na realizację programu ustala kryteria dla osób, które będą mogły do nich się wprowadzić.
Działalność EMVS jest odpowiedzią na lokalną sytuację mieszkaniową charakteryzującą się dostępnością wielu nowych zbudowanych dla zysku prywatnych budynków mieszkalnych, które jednak stoją puste, są zajęte przez banki, niewykorzystane lub wykorzystane przez „dzikich okupas”, czyli osoby wprowadzające się do pustych mieszkań (jeśli nie będą usunięte w ciągu 24h od wprowadzenia się przez policję, nie można ich eksmitować z lokalu).
Na podstawie prezentacji Vanesa Cenjor del Rey, 1.12.2021
Tłumaczenie Danuta Marciniak
HOGAR SÍ to organizacja, której misją jest znajdowanie i wprowadzanie w życie rozwiązań kończących bezdomność. Jest to jedyna hiszpańska organizacja o zasięgu krajowym specjalizująca się w pracy z osobami w kryzysie bezdomności. Istnieją organizacje regionalne, ale zajmują się wieloma grupami klientów.
HogarSi! prowadząc swoją działalność opiera się na następujących wartościach: prawie do mieszkania, pracy, zdrowia, integralności fizycznej i bezpieczeństwa.
#sinhogarismo #hogarsi (www.hogarsi.org , tłum. google chrome)
Organizacja współprowadzi Program Habitat z Associacion Provivienda oraz programy wsparcia zatrudnienia, związane z powrotem do zdrowia dla osób opuszczających szpitale, po operacjach, cierpiących na choroby przewlekłe. Współpracuje z organizacjami prowadzącymi programy „Najpierw mieszkanie”
Ważnym obszarem jest rzecznictwo i budowanie świadomości społecznej i wpływanie na krajową politykę społeczną. Swoją pracę opierają na badaniach i ewaluacji.
Od 2015 r. organizacja prowadzi obserwatorium przemocy wobec osób w kryzysie bezdomności. Jednym z osiągnięć jest doprowadzenie w 2020 r. do zmiany w prawie, w wyniku której kary za przestępstwa z nienawiści mogą być zaostrzone, jeśli przestępstwa zostały popełnione wobec osób w kryzysie bezdomności.
Obecnie organizacja prowadzi kampanię na rzecz włączenia do oficjalnego słownika języka hiszpańskiego słowa „#sinhogarismo” oznaczającego dosłownie „bezdomność”, podkreślającego systemowy i związany z sytuacją mieszkaniową charakter bezdomności, a nie indywidualny wynikający z cech charakteru czy postępowania. Jest to słowo nieistniejące w słowniku. W odniesieniu do osób w kryzysie bezdomności używa się określeń takich jak mendigo-żebrak, vagabundo-włóczęga, indigente-biedak.
HogarSi! współpracuje z Housing First Europe Hub i uczestniczy w międzynarodowych projektach m.in. Housing First Fidelity Assessment International Project, Home EU, Homelessness as unfairness, Asesoramiento en América Latina.
Na podstawie prezentacji Daniel Fabregas Galan, 1.12. 2021
Tłumaczenie Danuta Marciniak
Misją Asociación Provivienda jest działanie na rzecz umożliwienia wszystkim ludziom faktycznego korzystania z prawa do mieszkania.
Provivienda istnieje od 30 lat i działa w całej Hiszpanii. Celem organizacji jest ułatwianie dostępu do mieszkania osobom, które mają największe trudności. W Hiszpanii zasób mieszkaniowy należy w przytłaczającym stopniu do sektora prywatnego. Mieszkania „miejskie”, które posiadają do dyspozycji samorządy należą do małych firm, które zajmują się budową mieszkań i sprzedawaniem ich na lepszych warunkach ludziom z klasy średniej.
Jest dużo lokali w nowo zbudowanych budynkach, które stoją puste. Jednocześnie są osoby doświadczające bezdomności. Póki co nie ma żadnej interwencji ze strony państwa, choć trwa debata o pierwszym projekcie. Mieszkanie nie jest prawem, tylko dobrem rynkowym. Firmy inwestują, bo mają z tego dochody większe niż z innych inwestycji.
W Hiszpanii odpowiednikiem polskich mieszkań „socjalnych” (obecnie najem na czas określony lub nieokreślony) są bardzo nieliczne lokale posiadane przez samorządy miejskie i regionalne, którymi zarządzają władze miejskie. Osoby potrzebujące zazwyczaj nie spełniają warunków. W Madrycie kryterium jest posiadanie dokumentacji o zameldowaniu na terenie miasta od co najmniej 10 lat, bezdomności oraz posiadaniu minimalnego dochodu. Trwa rzecznictwo organizacji stojących po stronie lokatorów, najemców, osób w trudnej sytuacji mieszkaniowej na rzecz zmian na poziomie krajowym.
Provivienda pozyskuje mieszkania od prywatnych właścicieli i tworzy zasób mieszkań, które wynajmuje po zredukowanej cenie osobom, którym inni nie chcą wynająć. Zasady działania są takie jak w społecznych agencjach najmu. Provivienda gwarantuje właścicielom obsługę najmu i stara się ich przekonać do obniżenia ceny, oferują dbałość o bieżące naprawy. Starają się redukować stres właścicieli, którzy boją się, że osoby bezdomne mogą coś zniszczyć, nie zapłacić, itd. Zasady rozwiązania umowy są uregulowane w ustawie krajowej. Stowarzyszenie intensywnie pracuje z najemcami, aby pomóc im utrzymać się w mieszkaniu. Osoby/rodziny, które starają się o mieszkanie mają przeznaczać ok. 30 % przychodów na poczet opłat mieszkaniowych.
Organizacja pozyskuje także mieszkania do programów prowadzonych metodą „Najpierw mieszkanie/housing first”, „mieszkań wspieranych/housing led” oraz zakwaterowanie awaryjne/interwencyjne.
Provivienda współpracuje m.in. z HogarSi współprowadząc Program Habitat i innymi organizacjami o podobnym profilu w kraju, angażuje się w debatę o mieszkalnictwie.
Co roku organizacja przeprowadza badanie tematyczne np. o rasizmie wobec najemców, sytuacji mieszkaniowej uchodźców czekających na decyzję o azylu, itd.
Provivienda zatrudnia 400-500 pracowników w kraju.
Na podstawie prezentacji FRANCESC Talens Fontana, HogarSi, 1.12.2021
Tłumaczenie Danuta Marciniak
Program Habitat rozpoczął się od pracy z 28 osobami w 28 mieszkaniach. Już gdy prowadziła go jedna organizacja funkcjonowała zasada oddzielenia mieszkania od wsparcia, która została utrzymana w chwili rozpoczęcia współpracy z Provivienda. HogarSi zapewnia wsparcie socjoedukacyjne, psychologiczne, terapeutyczne, Provivienda mieszkania oraz wsparcie we wszystkim co się wiąże z utrzymaniem się w mieszkaniu. Chodzi o to, żeby ludzie, którzy latami mieszkali na ulicy już nigdy na niej nie mieszkali.
Celem Programu Habitat jest sprawienie, aby prawo do mieszkania było prawem faktycznie realizowanym wobec osób o długiej historii bezdomności poprzez zastosowanie i rozwój metody „Najpierw mieszkanie”.
Cel jest realizowany poprzez:
Prezentacja pt. „Cartera de Servicios”, Provivienda i HogarSi
Oba obszary są rozdzielone, ale jednocześnie mocno skoordynowane ze sobą. Oddzielenie występuje na poziomie organizacyjnym (Provivienda - obszar mieszkaniowy, HogarSi – leczenie/wsparcie społeczno-edukacyjne). Wyspecjalizowane zespoły lub pracownicy odpowiadają za dany obszar.
Na poziomie pracy indywidualnej z uczestnikiem rozdzielenie wyraża się np. w tym, że warunki stawiane uczestnikowi dotyczące bycia w mieszkaniu nie mogą dotyczyć korzystania ze wsparcia, osiągania postępu w leczeniu lub w tym, że pracownik wspierający nie może motywować uczestnika do niczego używając jako zachęty pobytu w mieszkaniu lub jego utraty jako sankcji.
Jednocześnie pracownicy odpowiadający za dany obszar regularnie się spotykają, dyskutują, konsultują i wszystkie decyzje dotyczące uczestnictwa podejmują wspólnie.
Obecnie w programie uczestniczą 304 osoby przebywające w 304 mieszkaniach w 11 regionach Hiszpanii. W programie w Madrycie wykorzystywanych jest 75 mieszkań od miasta oraz 75 mieszkań od prywatnych właścicieli.
Z zasady mieszkania są przeznaczane dla osób indywidualnych, chociaż gdy osoba zdecyduje, że chce mieszkać z kimś np. partnerką jest to możliwe. Klientem programu jest jednak tylko ta osoba. Liczba 304 dotyczy klientów, liczba osób współmieszkających jest płynna, ale około 35% klientów mieszka z kimś.
Uczestnicy to osoby doświadczające przewlekłej bezdomności posiadające dodatkowe potrzeby wsparcia w obszarze zdrowia psychicznego i fizycznego wynikające z uzależnień, chorób przewlekłych i niepełnosprawności. Są to osoby w najtrudniejszej sytuacji życiowej spośród osób doświadczających bezdomności.
#Mieszkanie jest traktowane jak coś do czego ludzie mają prawo. Jeśli ktoś nie pracuje nad zmianą swojej sytuacji lub nie stać go na pobyt w mieszkaniu, to nie traci prawa do mieszkania, czyli możliwości pobytu w nim. Osoby decydują o tym, jakie wsparcie jest im świadczone, usługi są zindywidualizowane pod kątem celów i potrzeb klienta.
Program opiera się o wartości NM wg European HF Guidebook (Pleace, 2016):
Mieszkania wykorzystywane w programie to najmniejsze dostępne w kraju. W Hiszpanii jest mało mieszkań typu kawalerka/studio. Standardowo mieszkania mają pokój dzienny, kuchnię i łazienkę oraz jedną dwie lub trzy lub więcej sypialni. Do programu pozyskuje się przede wszystkim mieszkania z jedną sypialnią choć niektóre mają 80 m. W takiej sytuacji zdarza się, że zamurowuje się jeden pokój żeby nie prowokować uczestników do zapraszania gości i pozaumownego podnajmu. Ważne są również ceny najmu: jeśli można pozyskać mieszkanie większe za tę samą cenę co mniejsze, pozyskuje się to większe. Wszystkie mieszkania udostępniane klientom programu muszą spełniać określony standard wyposażenia (dalej).
Wsparcie jest uporządkowane w pięć obszarów:
W każdym programie – jest ich wiele realizowanych w różnych miejscowościach – dla każdego z dwóch obszarów jest wyznaczony jeden koordynator krajowy, który wspiera zespół lokalny. Każdy uczestnik ma opiekuna ds. mieszkaniowych oraz dwóch opiekunów wspierających go w obszarze społeczno-edukacyjnym. Jeden opiekun pełni rolę lidera, drugi kolidera – jak w warszawskim programie NM Fundacji Fundusz Współpracy. Celem jest zapobieganie wypaleniu opiekunów oraz zapewnienie uczestnikom zróżnicowanego wsparcia dzięki temu, że jest świadczone przez różne osoby. Gdy jest taka potrzeba lider może odpocząć od przypadku i zająć się innym, podczas gdy jego rolę przejmuje kolider. Gdy opiekunowie mają jakiś problem, mogą zwrócić się do koordynatora obszaru.
Programy w poszczególnych regionach trochę się różnią, ale zazwyczaj jeden opiekun społeczno-edukacyjny ma pod sobą 10-11 klientów, opiekun mieszkaniowy 25.
Tworząc i monitorując plany działania z uczestnikami zespół kieruje się przede wszystkim zasadą pokazywania mocnych stron, odnajdywania sensu życia, redukcji szkód i zdrowienia. Wykorzystuje w pracy różne narzędzia, m.in.:
Lista usług społeczno-edukacyjnych:
Lista usług społeczno-edukacyjnych:
Na podstawie prezentacji Arturo Coego i María Rosa Meirás, Provivienda, 2 grudnia 2021 r.
Tłumaczenie Danuta Marciniak
Zasadą w programach NM jest to, że uczestnik-mieszkaniec nie przeznacza więcej niż 30% swoich dochodów na koszty mieszkaniowe (najem, media). Jeśli ktoś nie ma żadnego dochodu to też może być w mieszkaniu i nie płaci. Średni koszt najmu mieszkania takiego jak wykorzystywane przez Provivienda w Madrycie to 700-800 euro (3200-3600 PLN). Płaca minimalna to 400 euro (ok. 1800 PLN). Zazwyczaj 30% dochodów uczestników nie starcza na pokrycie kosztów najmu. W mieszkaniach w których z uczestnikiem programu mieszka osoba towarzysząca płaci tylko uczestnik, osoby przez niego zaproszone nie.
Koszt najmu pokrywa organizacja. Program w żadnym stopniu nie zależy od kwot płaconych przez uczestników. Organizacja pozyskuje środki publiczne od wszystkich szczebli samorządu lokalnego, regionalnego, centralnego ponieważ rozwiązywanie problemu bezdomności leży w kompetencjach wszystkich szczebli władzy. Obecnie mają około 60 umów o dofinansowanie. Pozyskuje także środki od osób prywatnych i fundacji np. Fundacji La Caixa i korzysta ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego.
Wpłaty od uczestników programu są wykorzystywane na rzecz innych uczestników, lub jako dofinansowanie dla osoby opuszczającej mieszkanie programowe do samodzielnego najmu na poczet wyposażenia mieszkania.
Jesienią 2021 roku przedstawiono wyniki ewaluacji programu Habitat przeprowadzonej przez firmę Fresno The Right Link oraz Universidad Comlutense Madrid. W badaniu dokonano porównania zmian w życiu osób (111) doświadczających bezdomności uczestniczących w Programie Habitat prowadzonym metodą „Najpierw mieszkanie” oraz osób (131) nie uczestniczących w programie prowadzonym metodą „NM”. Sytuacja respondentów była monitorowana na przestrzeni 18 miesięcy.
Badacze i badaczki prowadzący badanie:
Na podstawie prezentacji Arturo Coego, Provivienda, 2 grudnia 2021 r.
Tłumaczenie Danuta Marciniak
Provivienda we współpracy z HogarSI i innymi organizacjami prowadzi programy NM w całym kraju m.in. program Habitat. 90% mieszkań wykorzystywanych w tych programach to mieszkania prywatnych właścicieli przeznaczane na wynajem, tylko 10% pozyskiwanych jest z innego źródła. W Madrycie 44 mieszkania są przekazane przez miasto Madryt za pośrednictwem La Empresa Municipal de la Vivienda również z rynku prywatnego. Provivienda dysponuje pulą tych samych mieszkań miejskich nieprzerwanie od 2014 r., pulą mieszkań prywatnych od ok 2018 r.
Mieszkania są przeznaczane dla jednej osoby, która jest klientem programu. Mieszkanie jednoosobowe standardowo składa się z kuchni, salonu i sypialni (oraz łazienki). Sporadycznie w programie wykorzystuje się mniejsze kawalerki typu studio, ale tylko wtedy gdy w danej miejscowości lub dzielnicy wybranej przez uczestnika nie udaje się znaleźć większego. Koszt najmu takiego małego mieszkania jest porównywalny z najmem standardowego, większego.
Jeśli mieszkanie jest większe to i tak jest przeznaczone dla jednej osoby. W programie nie kwateruje się osób sobie obcych. Dodatkowy lokator może mieszkać tylko i wyłącznie wtedy gdy chce tego uczestnik. Ponieważ istnieje ryzyko, że osoba mająca do dyspozycji duże mieszkanie np. z dwoma sypialniami będzie chciała komuś podnająć pokój żeby zarobić, to w takiej sytuacji dodatkowy pokój się np. zamurowuje. Umowy zawierane z uczestnikami zabraniają podnajmować.
Provivienda stara się, aby mieszkania były pozbawione barier. Dysponuje pulą ok 10% takich mieszkań, z których mogą korzystać osoby z niepełnosprawnościami.
W programie jest standard wyposażenia mieszkania, którego organizacja ściśle przestrzega i na spełnienie którego pozyskuje środki wszędzie gdzie się da.
Zgodnie z wartością NM jaką jest rozproszenie mieszkań i zakorzenienie w środowisku mieszkania są częścią wspólnot sąsiedzkich. Provivienda stara się aby nie były umiejscowione w gettach, były blisko transportu publicznego, usług codziennych, czasu wolnego i kulturalnych. Niestety w takich miejscach najem jest droższy co oznacza, że osoby po zakończeniu udziału w programie prawdopodobnie będą musiały się przeprowadzić do innej okolicy, choć i tak różnice w cenach najmu między dzielnicami są niewielkie. Lepiej byłoby mieć więcej mieszkań docelowych dla osób z dużymi potrzebami wsparcia jak np. w Finlandii, ale w Hiszpanii jest daleko do tego modelu.
W bloku może być jedno mieszkanie NM, czasem są dwa jeśli inaczej się nie da ze względu na dostępność i ceny. W La Coruna, gdzie bardzo ciężko wynająć cokolwiek jest 5 mieszkań NM w jednej okolicy, 3 osoby mieszkają przy jednej ulicy.
W samym Madrycie wyszukiwaniem mieszkań zajmują się dwie osoby zatrudnione w pełnym wymiarze godzin, które przeglądają ogłoszenia w lokalnych portalach internetowych, kontaktują się z grupami osób zainteresowanych programem, lokalnymi centrami społecznymi, przeglądają ogłoszenia papierowe na tablicach i słupach w mieście, w stacjach radiowych, odwiedzają mieszkańców, prowadzą mailingi. Jeden na pięćdziesiąt telefonów wykonywanych w odpowiedzi na znalezione ogłoszenie jest udany.
Pozyskując mieszkania analizują jego dostępność cenową, zmiany cen w ostatnim okresie, ceny mediów w proporcji do metrażu, stosunek ceny do ceny referencyjnej w programie, czas potrzebny na przygotowanie mieszkania do potrzeb programu, długość możliwego najmu, środowisko społeczne w okolicy, dostępność transportu publicznego i infrastruktury.
Umowy najmu mogą być zwierane maksymalnie na 5 lat (wcześniej na 3 lata) z osobami prywatnymi, na 7 lat z firmami. Są dwa rodzaje umów:
Provivienda zabiega szczególnie o ten drugi rodzaj umowy, ale bardzo mało właścicieli się zgadza, nawet po zakończeniu udziału w projekcie. Głównym powodem jest koszt najmu, którego uczestnicy programów NM nigdy nie będą w stanie pokryć bez dofinansowania.
W jednym mieszkaniu w czasie jednej umowy mogą być kolejni uczestnicy choć nie jest to oczywiste i zależy od wielu czynników.
„Właściciele mieszkań to kluczowi interesariusze: dostarczyciele mieszkań, pierwszy kontakt dla uczestników, ambasadorzy programu.”
Prezentacja pt. „ Captación de vivienda”, Provivienda i HogarSi
Właściciele mieszkań to kluczowi interesariusze: dostarczyciele mieszkań, pierwszy kontakt dla uczestników, ambasadorzy programu. Od ich zaangażowania zależy pozyskanie mieszkania, które jest zasobem niezbędnym do realizacji programu. Zaangażowany właściciel promuje model wśród innych właścicieli. Odpowiednie zaangażowanie właściciela w zarządzanie najmem jest ważnym elementem w procesie wsparcia uczestnika, uczenia się samodzielnego najmu.
Provivienda stara się uczciwie przedstawić swoją ofertę i wypracować z właścicielem rozwiązania typu „win-win”.
Provivienda gwarantuje właścicielom płatności na czas, obsługę biurokracji i najmu, monitorowanie standardu mieszkania, zdanie mieszkania w takim samym stanie jak przyjęte co jest ważnym argumentem. Organizacja ubezpiecza mieszkanie od wszelkich ryzyk zapewnia obsługę techniczną, prawną i podatkową.
Provivienda komunikuje czym się zajmuje wspominając, że chodzi o wynajem dla osób z trudnościami w najmie. Pracownicy starają się jednak dbać o poufność informacji o konkretnych klientach, przedstawiają zawsze informacje ogólne. Na pytanie właściciela kto będzie mieszkał odpowiadają, że mają listę oczekujących i będzie to pierwsza osoba z listy. Jak osoba będzie wybrana to mogą ją przedstawić właścicielowi.
W pozyskaniu mieszkania pomaga to, że profil działalności Provivienda jest różny, a klientami są nie tylko osoby „z ulicy”. Dzięki temu właściciel nie odmawia z góry kontaktu ponieważ spodziewa się lokatora z ulicy z długotrwałym doświadczeniem bezdomności. Społeczeństwo jest przekonane, że to działalność na rzecz ludzi wykluczonych, z trudnością w dostępie do mieszkań, np. rodzin o niskich dochodach, czy uchodźców. W Hiszpanii bardziej dyskryminuje się osoby doświadczające bezdomności ponieważ postrzega się ją jako zawinioną niż osoby uchodźcze, które uważa się za ofiary konfliktów wojennych.
Zgodnie z umową najmu rolą właścicieli mieszkań jest dokonywanie bieżących napraw. Ich działanie w tym zakresie może być pomocne dla usamodzielnienia się uczestników. Provivienda stara się tak prowadzić pracę z właścicielami, aby ich relacja z klientem byłą jak najbardziej bezpośrednia, żeby klienci z czasem przestali potrzebować wsparcia z zewnątrz.
Koszty sytuacji, w której uczestnik nie chce opuścić mieszkania mimo zakończenia udziału w programie organizacja bierze na siebie. Prawo bardzo utrudnia usunięcie lokatora. System sądowy działa różnie w zależności od regionu. W Madrycie średni czas uzyskania nakazu opuszczenia lokalu i faktycznej eksmisji to 2-3 lata. Pracownicy programu starają się pracować nad relacją z uczestnikiem, żeby uniknąć takich sytuacji. Gdy koniec udziału się zbliża, pomagają znaleźć inną opcje, żeby pozostanie w mieszkaniu programowym nie było jedyną. Jedna osoba nie opuściła mieszkania w chwili gdy cały program zamykał się w danym mieście i już od dwóch lat w nim jest. Provivienda jest zobowiązana płacić za najem mimo zakończenia programu i to robi.
W tej chwili nie ma puli wolnych mieszkań, pojawiają się one systematycznie w miarę środków i są przyznawane pierwszej osobie z listy oczekujących. Nie jest tak, że w chwili w której pojawia się osoba mieszkająca na ulicy w sytuacji spełniającej wszystkie kryteria, może natychmiast się wprowadzić.
Obecnie wprowadzają się osoby wpisane na listę w 2014 r. Dużo więcej osób czeka, niż trafia do mieszkania. W okresie oczekiwania dużo się dzieje, niektóre osoby umierają. Gdy jednak na kogoś przyjdzie kolej, pracownicy komunikują się z osobą i aktualizują informacje o jej sytuacji. Nie komunikują się zanim mieszkanie jest w pełni gotowe.
„W kontaktach z właścicielami kreujemy oczekiwania, które będziemy w stanie spełnić, wspieramy każdy gest właściciela na rzecz uczestnika programu, życzymy sobie Wesołych Świąt, dzielimy się informacjami o sukcesach programu.”
Prezentacja pt. „ Captación de vivienda”, Provivienda i HogarSi
Provivienda stara się wnioskować o mieszkania miejskie dla uczestników programu, pomaga odbudować relacje z rodziną, znaleźć pracę i zwiększyć dochody. Zdarza się, że kilku klientów decyduje się na wspólny najem.
Fakt jest jednak taki, że zdecydowana większość uczestników programu potrzebuje stałego wsparcia. Ich sukcesem jest to, że pozostają w mieszkaniu, nie opuszczają go po to, żeby znów mieszkać na ulicy, co degraduje ich zdrowie fizyczne i psychiczne. 96% uczestników programu NM utrzymuje się (w sensie funkcjonalnym, nie finansowym) w mieszkaniu.
W skali kraju 14 osób udanie zakończyło program, czyli same powiedziały, że chcą się wyprowadzić i wyjść z programu i będą sobie radzić korzystając ze wsparcia dostępnego dla każdego obywatela.
W Madrycie spośród osób mieszkających w 44 mieszkaniach od 2014 r., żadna nie przeszła do samodzielnego najmu. W 2021 r. 1 osoba dostała mieszkanie miejskie.
Monitorowanie sytuacji uczestników po zakończeniu udziału w programie jest trudne. Wiele osób, którym się udaje chce tę historię zostawić za sobą. Czasami podczas udziału powstanie taka relacja z pracownikiem, że osoby kontaktują się spontanicznie. O tym, że program działa organizacja wnioskuje np. z tego, że nie ma osób, które wyszły z programu z sukcesem, a następnie ponownie musiały do niego przystąpić.
Organizacja rozważa wprowadzenie dokładniejszego monitoringu sytuacji po zakończeniu udziału np. sugerowaną przez FNMP formę badawczą, w której to niezależny badacz, a nie pracownik programu próbuje dotrzeć do byłych uczestników.
Na podstawie prezentacji Arturo Coego i współpracowniczki, Provivienda
Tłumaczenie Danuta Marciniak
Umowy najmu z właścicielami mogą być zawierane z jedną lub obydwiema organizacjami prowadzącymi program (Provivienda i HogarSi). Istnieje modelowy wzór umowy zaakceptowany przez prawników obu organizacji, zgodny z prawem krajowym.
Wzór umowy jest wysyłany do właściciela. Jeśli on dodaje zmiany to muszą być one zaakceptowane przez działy prawne organizacji.
Przed podpisaniem umowy pracownicy organizacji przygotowują wyczerpujące „dossier”, aby podczas zdawania mieszkania nie było niejasności. Celem jest także ułatwienie decyzji uczestnika o zamieszkaniu – bez wykluczania odwiedzin mieszkania przed ostateczną decyzją. Dossier obejmuje:
Przekazując mieszkanie uczestnikowi Provivienda zapewnia pełne wyposażenie. Wolą pozyskiwać mieszkania puste, ponieważ mają oddzielny budżet na wyposażenie. Jeśli w mieszkaniu są meble, to akceptują wyłącznie takie, których wartość nie przekracza 1000 EURO. Przed przekazaniem mieszkania uczestnikowi dostosowują je do klimatu np. instalują klimatyzację.
W umowy z dostawcami mediów podpisują organizacje. Nie ma prawnej możliwości podpisania umowy przez uczestnika, jeśli nie jest on stroną umowy najmu.
Jeśli mieszkanie nie jest ubezpieczone, to organizacja zapewnia taką opcję.
SYPIALNIA
KUCHNIA
URZĄDZENIA AGD
WYPOSAŻENIE DROBNE
(Euro)
Powyższe koszty można zmniejszyć o jedną trzecią kupując tańszy sprzęt lub wynajmując mieszkanie umeblowane.
Co roku konieczna jest wymiana zepsutych elementów wyposażenia, więc do tej kwoty trzeba doliczyć 20-30%. Przy zwrocie mieszkania po zakończeniu umowy pewne nakłady też są konieczne.
Po przygotowaniu mieszkania wykonuje się dokładną dokumentację zdjęciową, którą pokazuje się przyszłemu mieszkańcowi. W zależności od dostępności mieszkań pokazują klientowi zdjęcia kilku mieszkań, zazwyczaj wszystkich dostępnych. Jeśli nie przyjmie żadnego, organizacja zobowiązuje się do szukania innego. Najczęściej nie ma jednak wyboru, bo jest tylko jedno mieszkanie. Zawsze jednak brane są pod uwagę preferencje uczestnika. Nie ma żadnych konsekwencji odmowy pokazanego mieszkania (poza przesunięciem w czasie możliwości wprowadzenia się do następnego).
Jak uczestnik zdecyduje się na mieszkanie, udają się do niego razem i uczestnik podejmuje ostateczną decyzję. Podpisują umowę oddającą mieszkanie w użytkowanie uczestnikowi. Jest to dokument dla uczestnika poświadczający, że tu mieszka oraz podstawa do zameldowania się. Meldunek jest potrzebny, żeby się np. zapisać do lokalnej poradni zdrowia.
Umowa zawiera zapisy uniemożliwiające wykorzystanie mieszkania do zabezpieczania pożyczek/kredytów, zobowiązanie uczestnika do przeznaczania 30% deklarowanych dochodów na koszty mieszkaniowe, zobowiązanie do utrzymywania poprawnych relacji z sąsiadami oraz do dbałości o mieszkanie i jego poprawnego użytkowania.
Następny krok to szkolenie z obsługi sprzętów w mieszkaniu, wspólne pierwsze zakupy środków czystości, nauka sprzątania.
Bardzo ważna jest rozmowa z uczestnikami o tym, jak chcą żeby wyglądała ich relacja z sąsiadami, np. czy chcą, żeby sąsiadów poinformować o ich sytuacji, czy nie, czy podjąć wspólną rozmowę z zarządcą nieruchomości, przewodniczącym wspólnoty itd. Pozyskuje się regulamin wspólnoty/budynku dotyczący koegzystencji sąsiadów i analizuje się go z klientem. Gdy takiego regulaminu nie ma omawia się przyjęte zasady dotyczące współżycia społecznego m.in. hałasu, użytkowania przestrzeni wspólnych.
Jeśli wystąpi konflikt z sąsiadami działają jako pośrednik w relacjach, w stronę rozwiązania. Identyfikują jaka była przyczyna konfliktu, na czym polegał, jakie strony brały w nim udział. Starają się umożliwić komunikację między stronami i generować wzajemną empatię. Poszukują rozwiązań satysfakcjonujących dla wszystkich stron i pomagają wypracować nowe sposoby postępowania i umowę na przyszłość.
Typowe konflikty:
Najistotniejsze przy rozwiązywaniu konfliktów okazuje się aktywne słuchanie, wybieganie w przyszłość, normalizowanie sytuacji, upodmiotowienie stron i oddanie im racji, zarządzanie emocjami oraz przeformułowanie problemu.
Procedura postępowania w sytuacji konfliktu:
1. Powstawanie problemu (ukryty konflikt):
2. Pojawienie się (oczywisty konflikt):
3. Eskalacja
4. Kryzys:
5. Deeskalacja:
Jeśli wystąpi jakaś awaria w mieszkaniu, identyfikują co się stało i kto powinien się tym zająć: firma ubezpieczeniowa, wspólnota, administracja? Starają się angażować mieszkańca w to działanie, np. żeby określił jakie ma zasoby finansowe na naprawę, jaki jest koszt naprawy, kto jest odpowiedzialny za jej wykonanie, żeby umówił się z wykonawcą i doglądał naprawy.
Przykładowe awarie – co robimy?
1. Nie działa kuchenka mikrofalowa.
2. Wilgoć w łazience:
3. Plaga karaluchów
Przygotowanie mieszkań do zdania właścicielowi polega na doprowadzeniu go stanu sprzed podpisania umowy. Mieszkanie jest okazywane właścicielowi i następuje podpisanie rozwiązania umowy najmu.
Wcześniej uzgadnia się datę opuszczenia mieszkania z uczestnikiem, podpisuje dokument o zakończeniu użytkowania i zwrocie posiadania, lokator oddaje klucze. W tym momencie organizacja zawiadamia właściciela o chęci rozwiązania umowy.
Przedstawione zasady zaczęły być tworzone w 2016/17 r. podczas pilotażowych programów. W 2019-2020 roku zasady techniczne zostały dopracowane. Aktualnie dopracowywana jest metodologia wyjścia z programu i wzmocnienia tego procesu.
Na podstawie prezentacji Ana María Olivares, Majorka HABITAT HF Coordinator
Tłumaczenie Danuta Marciniak
Są trzy fazy pracy w programie: przyjęcie do programu, wsparcie, zakończenie. Główną formą pracy są cotygodniowe wizyty pracowników zespołu wspierającego i mieszkaniowego w mieszkaniu uczestnika.
Przygotowanie mieszkań. Zdobywanie mieszkań, podpisanie umów najmu z właścicielami, podpisanie umów użyczenia z uczestnikami i cała biurokracja. Zajmuje się tym zespół/pracownicy mieszkaniowi.
Plan pracy. Zespoły mieszkaniowy i wsparcia przygotowują plany pracy i działania dla uczestników.
Okres wstępny. Wprowadzenie uczestnika do mieszkania – okres wstępny. Przez około miesiąc, zespół pracuje nad zbudowaniem relacji, stara się poznać i ośmielić osobę, żeby powiedziała czego potrzebuje. Po miesiącu następuje ocena okresu wstępnego. Czasem miesiąc nie wystarcza, osoba nie czuje się swobodnie, nie rozumie programu, nie odnajduje się w nim, wtedy etap wstępny się przedłuża. Przedmiotem oceny jest to, czy osoba czuje się w mieszkaniu jak u siebie w domu: śpi w łóżku, przeniosła rzeczy, rozłożyła swoje przedmioty. To, że spełnia wymagania programu zostało zweryfikowane wcześniej. Teraz chodzi o to, czy program spełnia wymagania osoby, czy ta forma wsparcia się sprawdza. Wiele osób przeżywa szok, są w okresie żałoby po poprzednim życiu, nie wierzą, że to co się dzieje z nimi w programie jest możliwe. Uczymy podejmowania decyzji, pokazujemy że mogą decydować np. o której zjedzą, wstaną itd. Na początku nie są do tego przyzwyczajeni bo tam skąd przychodzą nie mogli decydować. Etap wstępny jest kluczowy. Idziemy na zakupy, podczas których możemy wiele zaobserwować. Uczestnicy zauważają, że mogą zdecydować co kupić. To uczy decydowania.
Używanie sprzętów domowych. Przygotowanie i nauczenie uczestników używania sprzętów domowych. Jest im to obce ponieważ wiele lat żyli na ulicy. Uczą tak, żeby za każdym razem być coraz mniej potrzebnymi, żeby uczestnicy umieli sami sobie poradzić np. skontaktować się z ubezpieczycielem, gdy jest taka potrzeba.
Kontakty z sąsiadami. Pośredniczymy w kontaktach z sąsiadami np. gdy ludzie używają substancji, hałasują i śmiecą. Czasem uczestnicy proszą o pomoc, czasem wcale nie czują że jest jakiś problem. I wtedy zespół stara się im to uświadomić.
Kontakty z właścicielami mieszkań. Wspieramy kontakty uczestników z właścicielami mieszkań.
Czynsz. Egzekwujemy 30% dochodów na poczet czynszu. Interweniujemy jeśli uczestnik ma dochód i nie płaci. Gdy osoba wchodzi do programu oświadcza pod przysięgą, że ma określone dochody. Pracownicy programu tego nie weryfikują tylko przyjmują oświadczenie. Jeśli osoba zyska dochody podczas programu, to oświadczenie jest uaktualniane. Dochody z żebrania nie są brane pod uwagę, ale dochody z pracy bezumownej już tak. Wsparcie w programie opiera się na zaufaniu i relacji, więc pracownicy wiedzą co się dzieje. Mają też świadomość, że dochody mogą się zmniejszyć i wtedy są elastyczni.
Angażowanie właścicieli. Angażujemy właścicieli, żeby chcieli kontynuować wynajmowanie.
Plan działania uczestnika. Plan obejmuje cele, które stawia przed sobą osoba i działania, które planuje podjąć. Plan – „dokument” jest przygotowywany wspólnie bez używania fachowego języka. Pytamy czego potrzebujesz, czego pragniesz, aby potem móc omówić: osiągnąłeś to i to działając samodzielnie. Realizacja planu jest objęta „nadzorem” w postaci narad całego zespołu gdy coś nie działa, propozycji rozwiązań, konsultacji oraz superwizji.
Drugi plan działania dotyczy sytuacji kryzysowych np. opuszczenia mieszkania. Gdy taki kryzys wystąpi lub jest bezpośrednie zagrożenie, zawsze aktywowane są oba zespoły: mieszkaniowy i socjo-edukacyjny, ponieważ kryzys zawsze ma tło emocjonalne.
Liczba kontaktów z uczestnikami. Wizyty cotygodniowe to zobowiązanie klienta. Na początku jest nawet kilka kontaktów tygodniowo, potem zależnie od sytuacji, może być ich więcej lub mniej, czasem są łączone z nawet codziennymi rozmowami telefonicznymi. Pracownik ds. mieszkaniowych odwiedza osobę raz w miesiącu. Działa telefon dostępny 24h na dobę 7dni w tygodniu.
Leczenie uzależnień – redukcja szkód. Pracownicy starają się odwrócić uwagę od nałogu, przekierować ją na coś innego. Budujemy nowe przyzwyczajenia, pomagamy zbudować inny tryb życia, inne nawyki. Koncentrujemy się na dobrostanie/zdrowieniu. Staramy się nie stygmatyzować, nie redukować osoby do problemu picia, a tym byłoby ciągle mówienie o piciu. Nie mówimy uczestnikowi, że nie może pić, tylko że lepiej pić w domu niż na ulicy, bo na ulicy może się coś stać. Rozmawiamy o skutkach i konsekwencjach nałogu np. gdy pijesz robisz się agresywny i wdajesz się w bójki to może lepiej, żebyś pił w domu niż na ulicy. Nie zmuszamy ani nie wymagamy podjęcia terapii uzależnień.
Superwizja jest po to, aby pracownicy porozmawiali o swoim warsztacie w pracy z klientem, skonsultowali metody, których używają i w ten sposób poczuli się odciążeni. Wychodzimy z założenia, że wszystko można zrobić lepiej. Zobaczenie w jaki sposób nasz warsztat pracy widzą inni powinno spowodować ulgę w nas. Ważne, żebyśmy nie przyjęli tego jako atak na nasz profesjonalizm. Sama świadomość, że uczestniczymy w innowacyjnym programie, nie mamy wszystkich odpowiedzi ani magicznej różdżki powinna sprawiać, że naturalne jest poszukiwanie wsparcia.
Dialog motywacyjny odbywa się poprzez rozmowę, poszukiwanie instrumentów, które pomogą klientowi zrobić jeden krok. Wyznaczamy zadania, klient przedstawia swoje argumenty i szukamy sposobów realizacji.
Społeczność. Uczymy osoby korzystania z usług ogólnego dostępu, publicznych, żeby czuli się pełnoprawnymi obywatelami i mogli korzystać ze wszystkich usług dostępnych osobom w trudnej sytuacji życiowej. Pomagamy wyrobić dokumenty, podkreślamy prawo do głosowania, stowarzyszania się. To wszystko jest ważne dla życia po zakończeniu udziału w programie.
Protokół wykrywania zagrożenia i zapobiegania samobójstwom. Gdy zespół zauważa myśli samobójcze u uczestnika, uruchamia specjalną procedurę. Poprzez rozmowę, wywiad stara się zdiagnozować sytuację i pomyśleć jak można pomóc. W programie na Majorce, w którym bierze udział 40 osób uruchomiano ten protokół kilka razy. W tym zespole nie ma psychiatry, ale w całym programie Habitat jest zespół psychiatryczny, z którego wsparcia można skorzystać w takiej sytuacji. Ponadto publiczne usługi zdrowia psychicznego na Majorce są dostępne i uczestnicy mogą z nich korzystać. Zespół stara się zapewnić ciągłość wsparcia poprzez wdrażanie uczestników do korzystania z publicznej/ogólnodostępnej służby zdrowia. Nieprzerwanie zapewnia wsparcie emocjonalne, jest z uczestnikiem, wysłuchuje.
Podejrzenie śmierci uczestnika w mieszkaniu. Właśnie teraz mają taki przypadek. Protokół postępowania jest taki: jeśli kogoś nie ma na cotygodniowej wizycie i nie odpowiada na telefony, to pracownik programu wsuwa kartkę pod drzwi, tak aby jej róg wystawał na zewnątrz. Dzięki temu widać czy drzwi były otwierane od czasu wsunięcia kartki. Jeśli nie były, to zespół dzwoni po policję i karetkę – pracownicy nie wchodzą samodzielnie. Zazwyczaj trwa to około tygodnia, ale może być tak, że nawet przez dwa tygodnie nie ma kontaktu z osobą. Zazwyczaj zespół ma zbudowaną dobrą relację z uczestnikiem, więc wątpliwości budzą się wcześniej i wiadomo o zagrożeniu szybciej. Są też osoby, które unikają wizyt i gdyby pracownicy za każdym razem dzwonili na policję i wyważali drzwi, to nie byłby w stanie z nikim zbudować relacji.
Czy spotykają się, z osoba, która jest pod wpływem alkoholu? Jeśli osoba nie jest w stanie rozmawiać to wyznaczamy nowy termin wizyty. Jeśli jest w kontakcie to spotykanie się odbywa. Jeśli osoba otwiera nam drzwi, nawet będąc bardzo pijaną, nie uznajemy tego za niewywiązanie się z cotygodniowej wizyty wymaganej w umowie uczestnictwa. Naszym zadaniem jest znalezienie sposobu, żeby osobę od takiego picia odwieść. Wiemy, że są osoby, do których nie ma co przychodzić wieczorem i po prostu wtedy nie przychodzimy.
Przemoc wobec pracowników a usunięcie z mieszkania. Agresja i przemoc to nie to samo. To, co je odróżnia to przewaga sił jednej ze stron. W przemocy jest ona zawsze po stronie sprawcy, w przypadku agresji jest zrównoważona. W programie na Majorce nie mieli przypadku bezpośredniej przemocy ani agresji wobec ekipy wspierającej, ale agresja np. w formie kopania w ścianę się zdarzała. Jeśli pracownik czuje się zagrożony to komunikuje to uczestnikowi i przychodzi kiedy indziej.
Bardzo ważne jest oddzielanie konsekwencji złych zachowań mieszkaniowych i zachowań z obszaru leczenia/wsparcia. Z mieszkania można usunąć osobę za nieprawidłowe korzystanie z mieszkania. Usunięcie z mieszkania nie może być sankcją za „przewinienia” w obszarze społeczno-edukacyjnym, leczeniu, terapii, a takim „przewinieniem” jest przemoc i groźby karalne. W zachowaniu oddzielności obszarów pomaga rozdzielenie zespołów lub wyznaczenie pracowników zajmujących się obszarem mieszkaniowym i obszarem wsparcia.
„W przypadku przemocowych zachowań uczestników, głównym problemem nie jest poczucie zagrożenia po stronie pracowników tylko to, co się dzieje z klientem i fakt, że to się dzieje.”
W umowie uczestnictwa osoby zobowiązują się do szacunku i dobrego traktowania zespołu. Jeśli dojdzie do przemocy ze strony uczestnika, zespół programu komunikuje się z zespołem nadrzędnym i wspólnie ustalają plan działania. Usunięcie z programu jest także rozważane. Pracownicy sygnalizują uczestnikowi, że takie zachowania mogą w ostateczności skończyć się usunięciem z mieszkania. Komunikują co się powinno wydarzyć, żeby do tego nie doszło. Jeśli osoba nie reaguje, może zostać usunięta z programu. W programie na Majorce (początek 2016 r.) nikt nie został usunięty za zachowania agresywne i przemoc, chociaż takie zachowania się zdarzały.
Pewnego dnia klient posiadający zaburzenia psychiczne i poznawacze, otworzył drzwi pracownikom technicznym programu w strasznej masce małpy i z nożem w ręku. Pracownicy uznali, że jest to sytuacja zagrożenia, zachowali odstęp, wycofali się i wyszli z mieszkania. Przegadali zdarzenie w zespołach. Osoba jest w programie, poddała się leczeniu, epizod chorobowy minął i jest ok.
W historii programu na Majorce był jeden spektakularny przypadek zakończenia udziału z sukcesem. Zespół spodziewa się trzech udanych zakończeń w najbliższym czasie. Były też osoby, które opuściły mieszkania programowe i wróciły do swoich miast, ale nie wiemy co się z nimi dzieje. Osoby opuszczające program, nie mające dochodów mogą liczyć na stypendium tygodniowe na produkty pierwszej potrzeby. Wydatki rozliczane są poprzez faktury, nie mogą dotyczyć papierosów ani alkoholu.
Zdarza się, że osoba opuszcza program, ponieważ program nie jest w stanie zapewnić jej adekwatnego wsparcia. W tej sytuacji pracownicy poszukują innych programów z bardziej intensywną pomocą. Pomagamy również osobom, które nie chcą być w programie, również materialnie. Wyjście z programu zawsze jest związane z lękiem i silnymi emocjami.
W kontekście zakończenia udziału ważne jest odbudowywanie relacji z rodziną. Zespół liczy też na nowe narzędzie które zaczął stosować niedawno, tzw. mapę Seligmana, czyli mapę mocnych stron charakteru.
Fajnie poznawać nowe doświadczenia i wymieniać się nimi w bezpośrednim kontakcie. Formuła online pozwala na wiele, ale jakość spotkania bezpośredniego jest unikalna.
Sposób zaspakajania potrzeb mieszkaniowych osób mieszkających w Madrycie realizowany przez Urząd Miasta jest zupełnie inny niż w Warszawie ze względu na brak zasobu mieszkaniowego należącego bezpośrednio do miasta. Miasto Madryt opiera swoją politykę mieszkaniową na rzecz osób potrzebujących wsparcia o mechanizm społecznej agencji najmu.
Zdaniem uczestniczek i uczestników z Warszawy, w Warszawie nie ma wielkiego sensu pozyskiwanie dodatkowych mieszkań z zasobu prywatnego, ponieważ zasób miejski jest wystarczająco duży. Problemem jest jego stan fizyczny i konieczność przeprowadzenia remontów. Dlatego ewentualne środki lepiej przeznaczyć na remont zasobu miejskiego.
Jednak w programach NM możliwość korzystania z mieszkań z rynku prywatnego ułatwia spełnienie wartości i zasad programu np. zamianę mieszkania, gdy jest taka potrzeba. W programach amerykańskich około 70% uczestników opuszcza pierwsze mieszkanie i przenosi się do następnego. W programie warszawskim FFW opuszczenia pierwszych mieszkań też się zdarzyły i nastąpiła potrzeba zapewnienia następnego mieszkania zgodnie z zasadami programu, że mieszkanie jest prawem i jest dostępne w chwili, w której uczestnik programu zgłosi taką potrzebę. Przy korzystaniu z zasobu miejskiego i to jeszcze wymagającego remontu dostarczenie innego mieszkania nie zawsze jest możliwe i trwa długo. Wybór jest ograniczony do niewielkiej puli mieszkań przeznaczonych na realizację programu. Fakt, że stroną umowy najmu mieszkania z Miastem jest organizacja uelastycznia i przyspiesza proces kwaterowania uczestników.
W tym kontekście wykorzystanie mechanizmu SAN mogłoby pozwolić na skalowanie programów. Jeśli nie SAN to konieczne jest jakieś rozwiązanie przyspieszające/ udrażniające proces remontów lokali miejskich – miejska spółka remontowa.
Fajnie by było spotkać się bezpośrednio z osobą, która zarządza mieszkaniami mimo tego, że jest to robione inaczej niż w Warszawie.
Skala programu NM w Madrycie jest znacznie większa niż w Warszawie. Obecnie program madrycki ma 75 uczestników, 65 mieszkań jest przekazanych do programu przez Miasto. W Warszawie obecnie w programach realizowanych pod szyldem NM wykorzystywanych jest 37 mieszkań. Koszty najmu i remontu 19 są pokrywane ze środków UE na realizację projektów, których liderami są organizacje pozarządowe.
Zdaniem gospodarzy wizyty jest to bardzo fajne, że w Warszawie w programie NM udało się zacząć od 20 mieszkań. Polecają swoje doświadczenie, czyli wprowadzenie możliwości finansowania NM w oparciu o środki Europejskiego Funduszu Społecznego.
W programie Habitat bardzo pilnowana jest wartość/zasada NM rozdzielenia mieszkania od wsparcia. Dzieje się to na poziomie zarządczym – za zapewnienie mieszkania odpowiada inna organizacja niż za zapewnienie i prowadzenie procesu wsparcia - oraz na poziomie pracy indywidualnej z uczestnikami m.in. konsekwencją za niedobre postępowanie związane z leczeniem, terapią nie może być działanie z obszaru mieszkaniowego. Np. jeśli osoba grozi lub stosuje przemoc wobec pracowników programu, nie można jej pozbawić mieszkania np. wymieniając zamki.
W wizycie uczestniczyli pracownicy i pracowniczki instytucji samorządu m.st. Warszawy reprezentujące dzielnice, które zdecydowały się na udostępnienie mieszkań miejskich do realizacji Programu "Najpierw mieszkanie” w Warszawie.
Gospodarzami wizyty byli pracownicy i pracowniczki HogarSi! Asociacion Provivienda, swoją wiedzą podzieliły się także pracowniczki Urzędu Miasta Madryt:
Uczestnicy i uczestniczki z Warszawy:
Organizacja:
Opracowanie relacji:
Julia Wygnańska, Fundacja Najpierw Mieszkanie Polska
