#OtwartyModelNM SKRÓTY

Wytyczne stanowią esencję z doświadczeń polskich programów „Najpierw mieszkanie”. Są adresowane do decydentów – osób prowadzących organizacje pozarządowe i kształtujących działania administracji centralnej i samorządowej odpowiadających za przygotowanie strategii i polityk społecznych, wieloletnich programów krajowych i miejskich, aktów prawnych, w tym zarządzeń o konkursach i zamówieniach na usługi w obszarze bezdomności, mieszkalnictwa i zdrowia psychicznego.

Tworzenie programów w oparciu o Wytyczne gwarantuje osiągnięcie wysokiej efektywności w kończeniu bezdomności osób z doświadczeniem długotrwałej bezdomności i kryzysów zdrowia psychicznego. Uczestnictwo daje 80-100% szans na sukces w utrzymaniu się w mieszkaniu osób, dla których wcześniejsze wsparcie w „wychodzeniu z bezdomności” okazało się nieefektywne.

Wytyczne wynikają z doświadczeń trzech programów realizowanych według wartości NM z wykorzystaniem czterech różnych rozwiązań organizacyjnych, w tym dwóch o wierności NM potwierdzonej w niezależnej konsultacji wierności (Noty: 3,46 NM FFW; 3,59 NM PIO, J. Wygnańska).

Tabela Podstawa dla wytycznych - programy NM o różnych rozwiązaniach organizacyjnych:

Wartości "Najpierw mieszkanie"

Wartości NM to drogowskazy do wdrażania programów, których celem jest zakończenie bezdomności, poprawa stanu zdrowia i jakości życia osób z doświadczeniem bezdomności. W programach „Najpierw mieszkanie” wszystkie wartości muszą być realizowane.

Program "Najpierw mieszkanie"

Program „Najpierw mieszkanie” to program kończenia bezdomności dla ludzi z doświadczeniem bezdomności, w szczególności osób, które doświadczają jej długo, jednocześnie mierząc się z kryzysami zdrowia psychicznego.
Proces wsparcia opiera się na sześciu wartościach determinujących postępowanie realizatora programu, pracowników i współpracowników. Należą do nich: bezpieczna relacja, prawo do mieszkania, decydowanie (samostanowienie), prawo do pełnego zdrowia, adekwatność wsparcia do diagnozy stanu zdrowia oraz prawo do życia w społeczności i korzystania z usług ogólnego dostępu.
Na poziomie organizacyjnym pierwszy filar programu stanowi zespół wspierający pracujący w formule zespołowo-terapeutycznej lub indywidualnej asystentury, świadczący wsparcie zgodnie z wartościami NM. Zespół może na różne sposoby włączać do wsparcia świadczonego uczestnikom usługi dostępne w środowisku, musi jednak zagwarantować faktyczny dostęp do nich.
Drugim filarem jest dostęp uczestników do lokalu posiadającego wszystkie domeny i wymiary domu, czyli „dach nad głową”, egzekwowalny tytuł prawny i przestrzeń do życia w zgodzie z własnymi decyzjami.
Dostęp do lokalu może zapewniać realizator programu, np. udostępniając uczestnikom posiadane lub wynajmowane lokale, lub też obejmując wsparciem osoby, które dostęp do lokalu zapewniły sobie inaczej, np. własną umowę najmu lokalu miejskiego.
Programy mogą mieć różny poziom wierności oryginalnemu programowi NM Pathways to Housing, który jest weryfikowany za pomocą aktualnej skali wierności (Tsemberis, Czech 2019). Noty od 3 do 4 oznaczają, że program jest programem NM o średniej lub wysokiej wierności NM.
Program prowadzony według wartości NM o potwierdzonej wierności jest programem zapewniającym rzadko spotykane w innych usługach na rzecz ludzi z doświadczeniem bezdomności, możliwości trwałego zakończenia bezdomności.

1. Uczestnicy

Profil uczestnika

Uczestnikami programu „Najpierw mieszkanie” są osoby z aktualnym lub przeszłym doświadczeniem długotrwałej bezdomności (minimum 3 lata), mierzące się z zaburzeniami psychicznymi, w tym współwystępującymi zaburzeniami psychicznymi. W przypadku programów realizowanych w m.st. Warszawa są to osoby posiadające centrum życiowe w m.st. Warszawa.

Kryteria operacyjne:

Posiadanie zaburzeń psychicznych, w tym współwystępujących zaburzeń psychicznych (podwójna diagnoza), stwierdzonych na podstawie uzasadnionego podejrzenia ze strony pracownika wspierającego, np. pracownika socjalnego, terapeuty, psychologa, lub formalnej diagnozy lekarskiej. Przykładowe zaburzenia to schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne, choroba afektywna dwubiegunowa, depresja i głęboka depresja, zaburzenia adaptacyjne oraz uzależnienie.
Doświadczenie długotrwałej bezdomności czyli co najmniej trzyletnie doświadczenie (aktualne) bezdomności obejmujące następujące kategorie operacyjne ETHOS: 1. w przestrzeni publicznej; 2. w noclegowniach, w kontakcie ze streetworkerami; 3. w placówkach dla bezdomnych; 4. w schroniskach dla kobiet; 5.2. w zakwaterowaniu dla migrujących pracowników; 6. mający opuścić instytucje (penitencjarne, zdrowotne, pieczy zastępczej); 8. w lokalach niezabezpieczonych (czasowo u rodziny lub przyjaciół, wynajmujący bez umowy, bez umowy zajmujący ziemię); 9. zagrożeni eksmisją; 11. w konstrukcjach tymczasowych.
Doświadczenie długotrwałej bezdomności u lokatorów posiadających umowy najmu mieszkań miejskich/gminnych (przeszłe) jest rozumiane jak wyżej, jeśli kryteria powyższe są spełnione bezpośrednio przed trafieniem do lokalu miejskiego i obejmują doświadczenie co najmniej trzech miesięcy przebywania „na ulicy” (ETHOS 1, 2, 11).
Posiadanie centrum życiowego w m.st. Warszawa to przebywanie na terenie Warszawy z zamiarem stałego pobytu, posiadanie w mieście centrum aktywności życiowej i lokowanie tutaj interesów życiowych.
Posiadanie aktualnego lub ostatniego zameldowania na pobyt stały w mieście nie jest wymagane. W sytuacji braku zameldowania wymagana jest inna forma potwierdzenia zamiaru stałego przebywania, np. historia dłuższego przebywania w mieście, bycia objętym wsparciem z tytułu bezdomności.

Kwalifikacja

Kwalifikacja jest dwuetapowa: wstępna i ostateczna.
Instytucje zewnętrzne nie mogą skierować potencjalnego uczestnika NM do programu, mogą poinformować o jego sytuacji realizatora programu oraz rekomendować do zakwalifikowania.
Kwalifikacji wstępnej dokonuje realizator programu na podstawie informacji o sytuacji potencjalnego uczestnika od instytucji kierującej lub informacji własnych przekazanych na formularzu „Fiszka NM” (Załącznik 1), opisującym historię sytuacji mieszkaniowych wg ETHOS i zdrowotną. Realizator programu może pogłębiać informacje w wywiadzie z pracownikami kierującymi.
Kwalifikacja wstępna przebiega „na ślepo”, bez ujawniania realizatorowi danych osobowych potencjalnego uczestnika. W Fiszce NM gromadzone są dane spseudonimizowane pozwalające na zidentyfikowanie tych samych osób zgłaszanych przez kilka instytucji, niestanowiące danych osobowych w rozumieniu przepisów o przetwarzaniu danych osobowych.
Warunkiem kwalifikacji osób z doświadczeniem bezdomności z miejskich zasobów mieszkaniowych jest posiadanie przez nie prawa do pomocy mieszkaniowej z zasobów miasta (umowy najmu na czas oznaczony lub nieoznaczony lub oczekiwanie na wskazanie i możliwość zasiedlenia lokalu).
Warunkiem dodatkowym przy kwalifikacji osób z doświadczeniem bezdomności z miejskich zasobów mieszkaniowych jest zadeklarowanie przez właściciela lokalu współpracy z realizatorem na rzecz zapewnienia bezpieczeństwa najmu lokalu uczestnikowi w okresie uczestnictwa w programie, np. zapobieganie wypowiedzeniu umowy; przedłużenie umowy przynajmniej na czas uczestnictwa, jeśli okres najmu mija w trakcie uczestnictwa.
Ostatecznej kwalifikacji dokonuje realizator programu.
Proces kwalifikacji kończy się ustaleniem, że wobec danej osoby realizator programu podejmie próbę zaangażowania do uczestnictwa w programie.
Kwalifikacja jest oddzielona od angażowania. Tylko realizator programu może dokonywać zaangażowania potencjalnego uczestnika, czyli poinformować go o możliwości uczestnictwa w programie NM.

Angażowanie

Decyzja o uczestnictwie w programie jest decyzją potencjalnego uczestnika i przebiega w procesie angażowania. Potencjalny uczestnik decyduje się na udział w programie, a nie pracownicy programu wybierają osobę na podstawie spełniania kryteriów, własnego przekonania o „gotowości” osoby.
Do udziału mogą być angażowane wyłącznie osoby, których sytuacja została zweryfikowana podczas kwalifikacji.
Wymagane prawnie zgody na przetwarzanie danych osobowych potencjalnego uczestnika przez realizatora programu uzyskuje pracownik instytucji kierującej.
Pracownik instytucji kierującej umawia potencjalnego uczestnika na pierwsze spotkanie z członkami zespołu realizatora. Uczestnik może wskazać dogodne dla siebie miejsce spotkania. W spotkaniu bierze udział dwóch członków zespołu.
Celem pierwszego spotkania jest poznanie członków zespołu przez uczestnika oraz zweryfikowanie przez zespół informacji przekazanych przez instytucje kierujące. Zebrane informacje są omawiane przez zespół i ponownie weryfikowane jest spełnienie kryteriów uczestnictwa (np. w zakresie zdrowia psychicznego).
Podczas drugiego i trzeciego spotkania z uczestnikiem pracownicy zespołu przekazują podstawowe informacje o wsparciu, na jakie może on liczyć ze strony zespołu.
Wsparcie według wartości NM jest nowatorskie i prawdopodobnie potencjalni uczestnicy nie spotkali się wcześniej z zasadami pracy zespołów NM, dlatego zespół upewnia się, że osoba dobrze rozumie ofertę pomocy i wartości NM. Następnie zespół zadaje pytanie, czy osoba chce zostać uczestnikiem programu.
Uczestnik i przedstawiciel zespołu podpisują umowę uczestnictwa.
Od chwili zaangażowania do udziału w programie realizator bierze na siebie odpowiedzialność zapewnienia uczestnikowi możliwości pracy nad problemami życiowymi zgodnie z wartościami NM, m.in. zapewnienia możliwości wprowadzenia się do mieszkania w chwili, w której wyrazi taką potrzebę (nie dłużej niż w ciągu 6 tygodni).

Kończenie uczestnictwa

Wsparcie metodą NM jest zapewniane tak długo, jak jest potrzebne, czyli do momentu gdy uczestnik spontanicznie, pozytywnie i świadomie zadeklaruje gotowość do zakończenia udziału i uważa, że poradzi sobie bez niego.

Minimalne warunki, w których można rozważać zakończenie uczestnictwa:

Uczestnik posiada trwały tytuł prawny do lokalu, np. może zasiedlić lokal w ramach najmu socjalnego na czas oznaczony lub nieoznaczony, może wrócić do lokalu rodzinnego, ma zapewnione miejsce w lokalu ze wsparciem stosownie do potrzeb zdrowotnych i swojej decyzji, np. w domu pomocy społecznej.
Posiada stały, przewidywalny dochód (minimum zasiłek stały z pomocy społecznej) w wysokości pozwalającej na zaspokojenie potrzeb z zakresu minimum egzystencji, w pożądanej wysokości minimum socjalnego. Wartości minimum egzystencji i socjalnego określane są co roku przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych (W 2021 roku wynosiły one odpowiednio 671,36 zł oraz 1 329,24 zł na osobę dla jednoosobowych gospodarstw domowych (dla osób w wieku produkcyjnym).
Posiada wiedzę o ofercie i umie korzystać z pomocy świadczonej w ramach usług dostępnych w środowisku, m.in. ośrodków pomocy społecznej, podstawowej opieki zdrowotnej, instytucji zdrowia psychicznego, urzędu dzielnicy, instytucji kultury, lokalnych organizacji pozarządowych, co jest potwierdzone wcześniejszym korzystaniem z nich.
Posiada umiejętności niezbędne do utrzymywania się w mieszkaniu: reguluje na bieżąco opłaty związane z mieszkaniem, racjonalnie, z dbałością o swoje podstawowe potrzeby, gospodaruje dochodami, dba o porządek sanitarny w mieszkaniu i w częściach wspólnych budynku oraz przestrzega zasad porządku społecznego w częściach wspólnych budynku i sąsiedztwie.

Minimalny okres uczestnictwa

Minimalny okres uczestnictwa dla każdego uczestnika, jaki powinien zapewnić realizator oraz instytucja publiczna zlecająca lub powierzająca prowadzenie programu, to dwa lata od momentu spełnienia trzech warunków:

zespół wspierający jest gotowy do świadczenia wsparcia metodą NM (formalne zatrudnienie zespołu przez realizatora programu, ukończone szkolenia),
realizator programu lub uczestnik posiada podpisane umowy najmu, dysponuje kluczami do lokalu, podłączone są media (i podpisane umowy z dostawcami),
zespół nawiązał kontakt z osobą zgłoszoną do kwalifikacji wstępnej przez instytucję kierującą.

2. WSPARCIE

Indywidualne plany działania

Plan jest tworzony odrębnie dla każdego uczestnika.
Plan jest dynamiczny, otwarty na bieżące zmiany, nie ma charakteru długoterminowego harmonogramu usług.
Plan zawiera odpowiedzi na pięć pytań: jakie cele stawia sobie uczestnik, jakie są mocne strony uczestnika w osiągnięciu celów, jakie są bariery dla osiągnięcia celów, jakie działania uczestnik planuje na rzecz osiągnięcia celów, do jakich działań zobowiązuje się zespół programu, aby wesprzeć realizację celów uczestnika (Załącznik 2).
Zapis planu jest tworzony przez pracownika wiodącego (lidera lub asystenta) na podstawie kontaktów z uczestnikiem oraz omówień jego sytuacji podczas spotkań zespołu.
Pierwszy plan jest tworzony w pierwszym miesiącu uczestnictwa, a następnie aktualizowany minimum co dwa miesiące, maksimum co sześć.
Uzupełnieniem planu może być Tabela Potrzeby-Cele-Działania (Załącznik 3) tworzona przez pracownika wiodącego (lidera lub asystenta) na podstawie kontaktów z uczestnikiem oraz omówień jego sytuacji podczas spotkań zespołu.
Plany powinny być omawiane podczas dedykowanych spotkań zespołu poświęconych temu celowi.
Strukturę IPD można traktować jako strukturę porządkującą omówienie sytuacji uczestnika podczas spotkań zespołu jako alternatywę dla omówienia w formie relacji z bieżących wydarzeń z życia.
Strukturę IPD można traktować jako „scenariusz wywiadu” stosowany podczas spotkania z uczestnikiem. Scenariusz wywiadu to lista kwestii, które rozmówca powinien ustalić podczas spotkania, nie jest to lista pytań do zadania uczestnikowi.
Realizator programu zapewnia elektroniczny system gromadzenia informacji obejmujący funkcjonalność tworzenia i aktualizowania planów działania, komunikujący m.in. termin opracowania aktualizacji.

Umowa uczestnictwa

Umowa uczestnictwa w programie jest podpisywana przez uczestnika i realizatora na etapie angażowania.
Po stronie realizatora umowa obejmuje zobowiązanie do zapewnienia uczestnikowi wsparcia zgodnie z wartościami NM, w tym zapewnienie możliwości pobytu w mieszkaniu nie później niż 6 tygodni po decyzji uczestnika o chęci pobytu w mieszkaniu.
Po stronie uczestnika umowa obejmuje zobowiązanie do jednego kontaktu w tygodniu z członkami zespołu wspierającego.
Jeśli mieszkanie jest udostępniane uczestnikowi na podstawie umowy uczestnictwa/pobytu zawartej z realizatorem programu, zobowiązanie uczestnika obejmuje: przestrzeganie zasad porządku sąsiedzkiego (w tym określonych przez zarządcę budynku, w którym znajduje się mieszkanie), nieudostępnianie mieszkania na stały pobyt osobom trzecim, dokonywanie opłaty z tytułu pobytu w mieszkaniu na rzecz realizatora w wysokości 30% dochodów (na podstawie oświadczenia o dochodach) od czwartego miesiąca pobytu.
Wypowiedzenie umowy uczestnictwa w zakresie wsparcia zespołu następuje w sytuacji braku kontaktu z uczestnikiem przez okres dłuższy niż 3 miesiące, po systematycznych, ale nie nachalnych próbach podtrzymania kontaktu; brak kontaktu jest jedynym powodem do wypowiedzenia umowy w zakresie wsparcia zespołu przez realizatora.
Wypowiedzenie umowy uczestnictwa w zakresie pobytu w mieszkaniu w odniesieniu do uczestników przebywających w mieszkaniach udostępnionych przez realizatora programu na podstawie umowy pobytu w mieszkaniu następuje w sytuacji nieprzestrzegania przez uczestnika warunków przebywania w mieszkaniu programowym (patrz wyżej).
Zagrożenie wypowiedzeniem umowy jest poprzedzane pisemnymi ostrzeżeniami zespołu wspierającego.
Wypowiedzenie umowy musi być przekazane na piśmie.
Wzory umów uczestnictwa obejmujących wsparcie zespołu oraz wsparcie zespołu z pobytem w mieszkaniu programowym znajdują się w Załącznikach 4 i 5.

Zespoły wspierające

Formuły zespołów wspierających rekomendowane w Polsce na podstawie doświadczeń zrealizowanych projektów NM:

Formuła zespołowo-terapeutyczna (AWŚ)
Formuła indywidualnej asystentury (IZP)
Oba rodzaje zespołów świadczą wsparcie zgodnie z wartościami NM: bezpieczna relacja wspierająca, mieszkanie, decydowanie, zdrowienie, wspieranie, społeczność.
Zespoły różnią się organizacją pracy w następujących obszarach: kwalifikacje i kompetencje kadry, sposób uwzględniania usług zewnętrznych, formuła pracy z uczestnikami, spotkania zespołu, system gromadzenia informacji.

Wybór formuły zespołu

Jeśli program jest adresowany do osób z długotrwałym doświadczeniem bezdomności (powyżej 6 lat) i posiadających poważne choroby psychiczne (m.in. schizofrenia i inne zaburzenia psychotyczne, głęboka depresja, poważne zaburzenia osobowości) oraz uzależnienie od substancji powodujące poważne zagrożenie zdrowia i życia, zespół powinien mieć formułę zespołową.
Jeśli program jest adresowany do osób z doświadczeniem bezdomności poniżej 6 lat i/lub problemami zdrowia psychicznego mniej poważnymi niż wymienione wyżej, zespół może mieć formułę indywidualnej asystentury.
Jeśli realizator programu i instytucja finansująca nie są w stanie zapewnić formuły zespołowej, do programu nie powinny być angażowane osoby z poważnymi chorobami psychicznymi i doświadczeniem długotrwałej bezdomności (powyżej 6 lat).

Organizacja pracy zespołów

Kwalifikacje kadry w formule zespołowo-terapeutycznej (AWŚ)

Ostateczna decyzja dotycząca kwalifikacji członków zespołu powinna być rezultatem analizy realizatora programu dokonanej z uwzględnieniem profilu i liczby uczestników, komplementarności kompetencji i kwalifikacji zespołu oraz dostępności usług w środowisku. Zaleca się stosowanie analogicznych wymogów kwalifikacyjnych dla kadry zespołów asystenckich (IZP).

Kwalifikacje obligatoryjne dla terapeutów NM (jedno z):

Szkolenie terapeutyczne (ukończenie min. 600 godzin szkolenia)
Szkolenie z zakresu terapii uzależnień z uwzględnieniem metody redukcji szkód (minimum tytuł terapeuty uzależnień)
Szkolenie z dialogu motywującego (minimum tytuł praktyka DM)
Wykształcenie wyższe psychologiczne, pedagogiczne

Kwalifikacje obligatoryjne pracowników „branżowych” (jedno z):

pracownik socjalny
pielęgniarka/pielęgniarz
prawnik
ekspert przez doświadczenie, asystent zdrowienia
inne, jeśli występuje taka potrzeba

Doświadczenie terapeutów NM i pracowników „branżowych”:

Minimum roczne doświadczenie w bezpośredniej pracy wspierającej na rzecz osób z doświadczeniem bezdomności lub kryzysu zdrowia psychicznego
Zalecany staż w zespole terapeutycznym

Szkolenia obligatoryjne dla członków zespołów:

Pogłębione szkolenie(szkolenia) dotyczące zagranicznych i polskich doświadczeń pracy metodą „Najpierw mieszkanie”, obejmujące możliwość konsultacji interwencji.
Szkolenie może być zapewnione przez realizatora programu na początku zatrudnienia.

Szkolenia dodatkowe dla członków zespołów:

Interwencja kryzysowa, trauma, w tym trauma wczesnodziecięca, doradztwo zawodowe, dialog motywujący, kwalifikowana pomoc przedmedyczna, inne

Rekrutacja kadry

Rekrutacja jest prowadzona przez eksperta NM lub osobę z doświadczeniem w pracy w zespole NM lub zespole terapeutycznym
Rekrutacja jest dwuetapowa i obejmuje dwa spotkania z kandydatem(-tką).

Superwizja

Superwizja jest świadczona przez osobę z uprawnieniami do superwizji indywidualnej lub grupowej, posiadającą wiedzę i doświadczenie w zakresie metody NM.
Zalecane jest posiadanie przez superwizora doświadczenia w pracy lub superwizji zespołów NM.
Superwizja grupowa jest świadczona raz w miesiącu dla zespołów wspierających do 15 uczestników, raz na dwa tygodnie powyżej 15 uczestników.
Uzupełniająco dostępna jest indywidualna superwizja „koleżeńska” (wzajemnie przez członków zespołu).

Elektroniczny system gromadzenia informacji

Zalecane jest prowadzenie elektronicznego systemu gromadzenia informacji.

Dane o sytuacji uczestników (statyczne):

Dane identyfikujące uczestnika
Dane podstawowe: nr dowodu, PESEL, adres, kod do domofonu, kontakt ICE
Fiszka NM – formularz kwalifikacji
Tabela Potrzeby-Cele-Działania
Indywidualny plan działania IPD i aktualizacje
Formularz końcowy opisujący sytuację uczestnika w chwili kończenia udziału

Dane o wsparciu

Data kontaktu: …
Lider uczestnika w dniu kontaktu: …
Pracownik odbywający kontakt: …
Rodzaj kontaktu: spotkanie na żywo; kontakt głosowy telefoniczny/online; kontakt tekstowy (mail, SMS, WhatsApp, Messenger itd.); kontakt live online (np. Zoom); nieudana próba kontaktu (np. nieodebrane połączenie, nieobecność na planowanym spotkaniu)
Miejsce kontaktu (na żywo): mieszkanie programowe; miejsce zamieszkania/przebywania uczestnika (inne niż mieszkanie programowe, np. schronisko, hostel, przestrzeń publiczna); miejsce publiczne (inne niż miejsce zamieszkania/przebywania); instytucja wspierająca, np. OPS, ZGN itd.; siedziba Zespołu/Programu
Kto zainicjował kontakt/na czyją prośbę doszło do kontaktu?: uczestnik, pracownik, wspólnie/razem
Kto określił, czego dotyczył kontakt, co było przedmiotem rozmowy/pracy: uczestnik, pracownik, wspólnie/razem
Czas trwania kontaktu: do 15 min., 30 min., 45min., 1 h, ponad 1h
Stan mieszkania: opis raz w miesiącu
Obszar kontaktu: sprawy mieszkaniowe (utrzymanie mieszkania, porządek itd.); życie codzienne, jak spędza czas, co robi na co dzień; finanse, budżet domowy, dochody i wydatki; zdrowie fizyczne; zdrowie psychiczne/samopoczucie (emocje, przeżycia, problemy, leczenie); uzależnienia; zatrudnienie/praca; edukacja; przestrzeganie prawa, kontakty z wymiarem sprawiedliwości; kontakty sąsiedzkie, ze społecznością lokalną; relacje międzyludzkie; sprawy rodzinne np. opieka nad dziećmi, rozwód; korzystanie ze wsparcia instytucji, zasiłków, form pomocy, dokumenty; duchowość
Działanie na rzecz uczestnika bez jego udziału: omówienie sytuacji uczestnika podczas spotkania zespołu (do 500 znaków); omówienie podczas spotkania interwencyjnego; omówienie PCD; omówienie IPD/aktualizacji IPD

Funkcjonalności:

Poziom dostępu zależnie od upoważnienia do przetwarzania danych osobowych
Możliwość wprowadzania i sprawdzania danych z urządzeń mobilnych.
Generowanie raportów zbiorczych i indywidualnych.
Sygnalizowanie czasu od ostatniego kontaktu, IPD, omówienia sytuacji uczestnika
Możliwość szybkiego sprawdzenia informacji, np. adresu, kodu do domofonu, numeru telefonu, dowodu itd.

Postępowanie w sytuacji zagrożenia życia

Zapobieganie poprzez dbałość o relację i znajomość sytuacji uczestnika.
Wzmożone kontakty z uczestnikiem realizowane przez lidera/asystenta oraz innych członków zespołu.
Pogłębienie informacji o sytuacji uczestnika u osób bliskich.
W chwili wystąpienia sytuacji kryzysowej spotkanie interwencyjne zespołu.
W sytuacji realnego zagrożenia życia wezwanie pogotowia lub policji bez względu na decyzję uczestnika.
Po zakończeniu kryzysu – omówienie sytuacji z uczestnikiem oraz w zespole.

Postępowanie w sytuacji przemocy

Uważność na odróżnienie agresji od przemocy.
W sytuacji występowania agresji, zagrożenia przemocą odbywanie kontaktów z uczestnikiem przez parę pracowników, w miejscach redukujących zagrożenie.
Jeśli podczas spotkania pracownik czuje się zagrożony przemocą ze strony uczestnika, komunikuje to uczestnikowi i przychodzi kiedy indziej.
Oddzielenie konsekwencji zachowań przemocowych, od obszaru mieszkaniowego (sankcją za przemoc nie może być usunięcie z mieszkania, może być np. wstrzymanie kontaktu).
Przed zakończeniem uczestnictwa dokonanie przez zespół autorefleksji w konsultacji z niezależnym ekspertem wierności NM.

3. MIESZKANIA

Pozyskiwanie mieszkań

Lokale z mieszkaniowego zasobu m.st. Warszawy

Podstawa prawna do wynajęcia lokali realizatorowi programu (organizacji pozarządowej) (styczeń 2023): 1) Uchwała nr XXIII/669/209 Rady m.st. Warszawy z dnia 5 grudnia 2019 r w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Miasta, 2) Zarządzenie nr 540/2020 Prezydenta m.st. Warszawy z dnia 27 kwietnia 2020 r. w sprawie zasad przekazywania lokali mieszkalnych na rzecz organizacji pozarządowych oraz określenia sposobu wyboru organizacji.
Podjęcie przez Miasto/dzielnice uchwał dotyczących wydzielenia lokali mieszkalnych (wskazanych z adresu) z przeznaczeniem do przekazania na rzecz organizacji pozarządowej na czas oznaczony nie dłuższy niż 3 lata.
Przyjęcie przez Prezydenta m.st. Warszawy Zarządzenia w sprawie przekazania na rzecz realizatora programu lokali mieszkalnych na realizację zadań na rzecz członków wspólnoty samorządowej m.st. Warszawy.
Podpisanie umowy najmu między realizatorem programu a zarządcą lokali w danej dzielnicy.
Dostosowanie lokali do adekwatnego standardu fizycznego (współpraca między właścicielem lokalu a realizatorem programu).
Okazanie lokalu przez realizatora uczestnikowi programu, który posiada już umowę uczestnictwa obejmującą pobyt w mieszkaniu programowym.
Przekazanie kluczy uczestnikowi.
Ze względu na długi okres jaki w programie NM FFW okazał się potrzebny na realizację procedury udostępnienia lokali z mieszkaniowego zasobu miasta realizatorowi programu od chwili podjęcia przez dzielnicę decyzji o przeznaczeniu konkretnych lokali na cele programu przez podpisanie umowy najmu między realizatorem a zarządcą lokali w dzielnicy po dostosowanie lokali do adekwatnego standardu (średni czas to 13 miesięcy) zaleca się rozpoczęcie angażowania uczestników po zakończeniu tego procesu.
Ze względu na czas i koszty wiążące się z przeprowadzeniem remontów mieszkań oraz fakt powracania lokali do zasobu dzielnic po podpisaniu umów najmu przez uczestników, wskazane jest przekazywanie przez Miasto lokali w stanie gotowym do zasiedlenia, ewentualnie wymagającym odświeżającego remontu.
Jeśli do programu przekazywane są lokale wymagające remontu, zaleca się zapewnienie realizatorowi środków na wykonanie remontu lub na zatrudnienie specjalisty gromadzącego środki z innych źródeł (tzw. fundraisera).

Lokale z innych zasobów

Do celów programu możliwe jest pozyskiwanie lokali z innych rodzajów zasobów np. Mienia Skarbu Państwa zarządzanych przez m.st. Warszawę, innych instytucji publicznych posiadających lokale, od właścicieli prywatnych np. z wykorzystaniem formuły Społecznej Agencji Najmu.

Procedura zapewniania trwałości pobytu – prawa do mieszkania

Zapewnienie na początku uczestnictwa możliwości skierowania uczestnika posiadającego umowę uczestnictwa obejmującą pobyt w lokalu programowym do najmu tego samego lokalu na podstawie wniosku o pomoc mieszkaniową Miasta, jeśli zostanie wyrażona przez niego taka wola.
Alternatywnie skierowanie uczestnika posiadającego umowę uczestnictwa obejmującą pobyt w lokalu programowym do najmu innego lokalu na podstawie wniosku o pomoc mieszkaniową Miasta, jeśli zostanie wyrażona przez niego taka wola (nie będzie chciał gospodarować w tym samym lokalu).
Podpisanie umowy najmu między uczestnikiem a Miastem nie oznacza automatycznie zakończenia uczestnictwa.
Jeśli uczestnicy, którzy podpisali umowę najmu, nie zakończyli uczestnictwa (zgodnie z warunkami kończenia uczestnictwa), zapewnienie kontynuacji wsparcia zespołu wspierającego.

Warunki obligatoryjne dotyczące trwałości pobytu – prawa do mieszkania

Wykorzystanie na rzecz programów NM lokali z zasobów mieszkaniowych dostępnych dla każdego na zasadach ogólnych określonych w lokalnym i krajowym prawodawstwie.
Wstępna weryfikacja prawa do pomocy mieszkaniowej z zasobów Miasta na etapie kwalifikacji do programu na podstawie wywiadu z uczestnikiem, z możliwą weryfikacją w trakcie uczestnictwa poprzez formalne złożenie wniosku o pomoc mieszkaniową przez uczestnika.
Na podstawie decyzji uczestnika możliwość skierowania go do najmu tego samego lokalu po zakończeniu udziału w programie w ramach standardowej procedury ubiegania się o pomoc mieszkaniową.
Zapewnienie uczestnikom, którzy nie zakończyli uczestnictwa (zgodnie z warunkami kończenia uczestnictwa), posiadającym własną umowę najmu z Miastem, kontynuacji wsparcia zespołu wspierającego.
Uczestnikom, którzy w wyniku własnej decyzji nie złożyli wniosków o pomoc mieszkaniową Miasta, zapewnienie możliwości pobytu w mieszkaniu programowym do czasu zakończenia uczestnictwa (według warunków kończenia uczestnictwa).

Udostępnianie mieszkań

Oddzielenie lokalu od wsparcia

Uczestnicy przebywający w mieszkaniach programowych na podstawie umowy uczestnictwa nie są najemcami, tylko osobami z doświadczeniem bezdomności uczestniczącymi w programie na rzecz jej zakończenia.
Fakt przebywania w mieszkaniu programowym na podstawie umowy pobytu nie stanowi przeszkody w uzyskaniu pomocy mieszkaniowej Miasta.
Realizator programu zawiera w umowach uczestnictwa z osobami nieposiadającymi bezpośrednich umów najmu z właścicielem mieszkania warunki pobytu w mieszkaniu określone w NM i samodzielnie je egzekwuje.
Jeśli uczestnicy posiadają własną umowę najmu lokalu, uważa się zasadę oddzielenia lokalu od wsparcia za automatycznie spełnioną.

Koszty najmu mieszkań a opłaty uczestników

Ze względu na przewidywalny poziom dochodów uczestników programu koszty najmu mieszkań programowych muszą być zabezpieczone przez realizatora programu oraz instytucję zlecającą jego prowadzenie w ramach środków na jego realizację.

Standard mieszkań

Mieszkania NM to lokale zapewniające możliwość samodzielnego gospodarowania w obrębie lokalu: posiadające sypialnię, miejsce do przygotowania posiłków (kuchnię lub aneks kuchenny), łazienkę.
Lokale są wyposażone w instalację elektryczną, wodociągową, kanalizacyjną, centralnego ogrzewania oraz centralną ciepłą wodę.
W chwili udostępniania uczestnikom są odremontowane i spełniają minimalny standard np. określony w załączniku nr 6 do Wieloletniego Programu Gospodarowania Mieszkaniowym Zasobem m.st. Warszawy.
Mieszkania są wyposażone w podstawowe sprzęty: łóżko, szafę, stolik/biurko, krzesło, kuchenkę, szafkę kuchenną, zlew, lodówkę, prysznic/wannę, toaletę, pralkę, umywalkę.
Mieszkania są rozproszone w środowisku „miksu społecznego”: w budynkach, których mieszkańcy posiadają zróżnicowany status społeczny, lokalowy i dochodowy. W jednym budynku nie ma więcej niż kilka lokali NM (w zależności od wielkości budynku).

4. FINANSOWANIE

Realizator programu powinien mieć zapewnione stałe finansowanie zatrudnienia zespołu wspierającego ze środków publicznych np. Miasta, gminy, rządu. Środki pochodzące z projektów nie zapewniają ciągłości finansowania i mają charakter uzupełniający.
Na środkach pochodzących z czasowych projektów można opierać program adresowany do grupy konkretnych uczestników, o czasie trwania odpowiednim dla tej konkretnej grupy.
Rozwiązaniem stabilnym i systemowym jest przeznaczanie do realizacji programów NM przez instytucje publiczne odpowiadające za zadania związane z kończeniem bezdomności mieszkań spełniających minimalny standard fizyczny lub środków na jego uzyskanie (remont) przez realizatora.
Zgodnie z wartościami NM instytucja zlecająca i finansująca program wraz z realizatorem powinny zapewniać uczestnikom poczucie bezpieczeństwa ontologicznego zgodnie z wartościami NM, w szczególności zasadą ciągłości wsparcia i trwałości tytułu prawnego do mieszkania.
Rekomendujemy wprowadzenie Krajowego Programu Zakończenia Bezdomności zapewniającego finansowanie Programów „Najpierw Mieszkanie” w oparciu o środki rządowe i samorządowe na realizację programów zgodnie z doświadczeniami programów zrealizowanych w Polsce.

5. BUDOWANIE KOMPETENCJI

Szkolenia upowszechniające wiedzę o metodzie NM

Szkolenia są adresowane do pracowników instytucji zlecających prowadzenie programów, koordynujących realizację i pracujących w programach NM.

Szkolenia obejmują następujące tematy:

Podstawowe pojęcia: czym jest dom, m.in. domeny i markery domu, bezpieczeństwo ontologiczne; czym jest bezdomność, m.in. podstawowe definicje ustawowe, badawcze, koncepcyjne i operacyjne (ETHOS); na czym polega kończenie bezdomności, m.in. funkcjonalne i absolutne zero bezdomności, strategie kończenia bezdomności; różnice między tradycyjnym systemem wychodzenia z bezdomności a systemem opartym na metodzie NM.
Wartości NM: bezpieczna relacja wspierająca, prawo do mieszkania, decydowanie, zdrowienie, wspieranie, społeczność.
Organizacja programów NM z uwzględnieniem profilu, kwalifikacji i angażowania uczestników oraz kończenia uczestnictwa, zasad organizacji wsparcia, sposobów pozyskiwania mieszkań.
Finansowanie programów NM wraz z przykładami: źródła i sposoby finansowania, koszty prowadzenia programu.
Konsultacja wierności programów NM, m.in. zasady prowadzenia badania wierności ze skalą wierności, warunki niezależności konsultacji.
Przykłady programów NM funkcjonujących w Polsce i za granicą.
Przykłady konkretnych interwencji zgodnych z metodą NM (studia przypadku).
Szkolenia uwzględniają perspektywę uczestników programów, ekspertów przez doświadczenie, prezentowaną przez nich samych.

Szkolenia z metody NM dla terapeutów i indywidualnych asystentów

Szkolenia o metodzie NM w Polsce i za granicą (jak wyżej).
Pogłębione szkolenia z metody NM (jw.), uwzględniające z każdego tematu zajęcia warsztatowe, studia przypadku.
Szkolenia zalecane: pogłębione szkolenie z dialogu motywującego, leczenia uzależnień metodą redukcji szkód, terapii skoncentrowanej na rozwiązaniach, z zakresu traumy i traumy wczesnodziecięcej/negatywnych doświadczeń dzieciństwa.

Szkolenia dodatkowe

Wizyty studyjne u realizatorów programów w Polsce i zagranicą polegające na wymianie doświadczeń między osobami zlecającymi, zarządzającymi i pracującymi z osobami z doświadczeniem bezdomności w programach NM. Wizyta powinna obejmować spotkania z pracownikami lokalnymi, wysłuchanie prezentacji o ich pracy, możliwość zadawania pytań i wizyt w programach.
Konsultacje z ekspertami, pracownikami programów prowadzonych według metody NM, np. online.
Udział w konferencjach, spotkaniach, webinarach poświęconych programom NM w Polsce i za granicą.
Staże pracowników w programach NM, umożliwiające bieżącą osobistą obserwację pracy zespołów z uczestnikami.

Organizatorzy szkoleń

Organizatorzy szkoleń dbają o to, aby przekazywana przez nich wiedza opierała się na doświadczeniach zweryfikowanych i uporządkowanych w procesie badawczym podsumowującym doświadczenia praktyków i ekspertów oraz ekspertów przez doświadczenie.

6. Konsultacja wierności

Konsultacja wierności NM to wspólna refleksja realizatora programu i eksperta NM-moderatora wierności posiadającego pogłębioną wiedzę zarówno na temat metody, jak i kontekstu lokalnego.
Refleksja obejmuje przebieg programu, osiągnięcia, bariery oraz możliwości zwiększenia efektywności i wierności.
Konsultacja wierności może mieć charakter bieżący i/lub jednorazowej oceny z wykorzystaniem skali wierności. W nowych programach zaleca się prowadzenie bieżącej konsultacji wierności.

Bieżąca konsultacja wierności

Konsultacja bieżąca gwarantuje realizatorom stały dostęp do informacji o tym, jak rozwijać program w stronę NM, a ekspertom wierności – zdobycie pogłębionej wiedzy o realizacji programu.
Zapewnienie bieżącej konsultacji wierności jest zalecane dla realizatorów programów posiadających mniejsze niż 3-letnie doświadczenie w realizacji programu NM o potwierdzonej średniej lub wysokiej wierności (noty 3-4 na skali wierności 2019).

Elementy bieżącej konsultacji wierności:

Opracowanie przez realizatora programu opisu programu uwzględniającego wartości oraz sposób organizacji programu, np. w oparciu o strukturę „Otwartego Modelu Najpierw mieszkanie”: wartości, uczestnicy, wsparcie, mieszkania. Realizator programu może współpracować z ekspertem wierności w opracowaniu opisu.
Bieżąca obserwacja programu obejmująca: regularny udział eksperta(-tki) w spotkaniach zespołu wspierającego (raz w miesiącu/raz na dwa miesiące, w zależności od liczby uczestników); indywidualne lub grupowe wywiady eksperta(-tki) z członkami zespołu wspierającego; dostęp eksperta(-tki) do danych o sytuacji uczestników i przebiegu wsparcia z systemu gromadzenia informacji.
Analiza realizacji i efektów programu na podstawie badania sytuacji uczestników: 1) Diagnoza wstępna na podstawie Fiszki NM i IPD; 2) Badanie sytuacji uczestników prowadzone przez zewnętrznego badacza np. eksperta(-tkę) moderatora(-rkę) konsultacji wierności. Rekomendowana metodologia to wywiad pogłębiony z kwestionariuszem (np. wykorzystany w badaniu Programu NM FFW) realizowany co 12 do 24 miesięcy, pierwszy raz podczas 3 miesięcy od zaangażowania uczestnika.
Badanie wierności na skali wierności – patrz jednorazowe badanie wierności z wykorzystaniem skali.
Opracowanie raportu końcowego obejmującego opis programu w zrealizowanej formie oraz refleksję nad możliwymi zmianami programu w stronę większej efektywności i wierności.

Jednorazowe badanie wierności z wykorzystaniem skali wierności

Badanie prowadzi ekspert NM – moderator wierności (patrz niżej)
Do badania wierności stosuje się aktualną skalę wierności (Tsemberis & Czech, 2019) uwzględniającą zmiany dostosowujące do kontekstu polskiego.

SKALA WIERNOŚCI NM 2019 PL

Sposób przeprowadzenia badania:

Dystrybucja skali wśród osób realizujących program: osoba zarządzająca, kierownik(-niczka) i członkowie zespołu wspierającego, moderator badania wierności/ekspert NM, uczestnicy lub rzecznik ich głosu, np. osoba prowadząca badanie uczestników i zebranie not indywidualnych.
Spotkanie konsensusowe porównujące noty indywidualnych uczestników badania i ujednolicające je w drodze dyskusji nad odpowiedziami i konsensusu w sprawie wyboru ostatecznej noty. Rolą eksperta/moderatora jest zadbanie, aby wskazane odpowiedzi odzwierciedlały rzeczywisty sposób realizacji danego aspektu programu bez względu na różnice kontekstowe, co gwarantuje porównywalność wyników z badaniami wierności programów zagranicznych.
Celem refleksji zespołu i eksperta nad odpowiedziami ze skali wierności jest zrozumienie, gdzie jesteśmy, w jakich obszarach można coś zmienić, a w jakich jest dobrze. Wysokość noty nie jest najważniejsza.

Ekspert NM/Moderator konsultacji wierności

Posiada pogłębioną wiedzę na temat metody „Najpierw mieszkanie” za granicą oraz w Polsce (np. potwierdzoną publikacjami na temat metody w Polsce i za granicą, certyfikatem trenerskim metody).
Posiada pogłębioną znajomość lokalnego kontekstu (krajowego, miejskiego) w obszarze bezdomności, mieszkaniowym oraz uzupełniająco w obszarze zdrowia psychicznego (np. potwierdzoną publikacjami na temat metody w Polsce i za granicą).
Posiada doświadczenie w prowadzeniu pogłębionych badań z osobami z doświadczeniem bezdomności, realizacji programów na rzecz osób doświadczających bezdomności oraz w prowadzeniu niezależnych badań wierności programów NM.
Moderator wierności jest niezależny od realizatora programu (nie jest zatrudniony przez realizatora), co gwarantuje obiektywność i zdystansowane doradztwo i nie jest zaangażowany w świadczenie wsparcia bezpośredniego na rzecz uczestników, dzięki czemu nie jest „świadkiem w swojej sprawie”.
Posiada zagwarantowany przez realizatora dostęp do informacji o przebiegu programu.
Jego rolą kierowanie uwagi realizatorów na cel, jakim jest zakończenie bezdomności uczestników, i na poziomie systemu.

BIBLIOGRAFIA

Autorka publikacji: Julia Wygnańska

Osoby konsultujące: Katarzyna Bogatko, Piotr Czyrka, Ewa Dziura, Kalina Korcz, Mateusz Michałkiewicz, Małgorzata Olejniczak, Paulina Radecka, Agnieszka Siekiera, Magdalena Syrówka, Patrycja Wiedeńska, Michał Zgórzak

Zdjęcia: Anna Hernik, Julia Wygnańska, Przemysław Bogusz

Korekta i redakcja i korekta: Dorota Matejczyk

Grafiki: Ewa Brejnakowska-Jończyk

ISBN: 978-83-968437-1-5

Warszawa 2023

Publikacja powstała w ramach partnerstwa „Najpierw mieszkanie – innowacyjne metody trwałego zakończenia problemu bezdomności chronicznej” dzięki dofinansowaniu ze środków Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój Innowacje społeczne i współpraca ponadnarodowa, 4.3 Współpraca ponadnarodowa (POWR.04.03.00-IP.07-00-004/18).