W październiku 2021 roku Fundacja Najpierw Mieszkanie Polska rozpoczęła realizację Programu "Ambiwalencja" adresowanego do osób, które po okresie bezdomności trafiły do mieszkań miejskich ("socjalnych"/"komunalnych") i samodzielnie w nich gospodarują. 

Formalnie nie są to osoby doświadczające bezdomności, ponieważ mają "dach nad głową". W praktyce jednak długie lata bezdomności przeżywanej w miejscach niemieszalnych i w instytucjach dla bezdomnych zostawiły po sobie piętno, którego nie da się pozbyć z dnia na dzień. Przeprowadzka do mieszkania nie powoduje automatycznego końca bezdomności, pojawienia się umiejętności niezbędnych do utrzymania się w nim. 

Nowi lokatorzy przeżywają mnóstwo kryzysów, sprzecznych uczuć, mierzą się z oczekiwaniami własnymi i innych wobec siebie i porażkami w ich spełnianiu. Z pełną siłą dopadają ich problemy, które wcześniej były ukryte pod koniecznością spełnienia bardziej bezpośrednich wymogów bezdomnego życia - choroby zaniedbanego ciała, uzależnienie, obowiązki lokatorskie i sąsiedzkie.

W listopadzie 2021 r. siedem osób w takiej sytuacji zdecydowało się na uczestnictwo w Programie "Ambiwalencja". Zasady programu są podobne do wsparcia świadczonego w Programie NM Fundacji Fundusz Współpracy dla tzw. grupy docelowej GN20, z tą różnicą, że zespół działa według formuły indywidualnego zarządzania przypadkiem. Ze względu na nowy charakter tego programu na tle innych realizowanych obecnie w Warszawie, uważnie gromadzimy informacje o jego przebiegu. Służy temu m.in. systematyczne notowanie w bazie danych informacji o ważnych z punktu widzenia NM aspektach wsparcia. 

Wsparcie w Programie "Ambiwalencja" - raport otwarcia  

Wykresy, które prezentujemy niżej to podsumowanie trzech pierwszych miesięcy realizacji programu (listopad 2021-styczeń 2022). Jest to przykład wykorzystania danych gromadzonych w bazie do zilustrowania charakteru wsparcia. Program jest objęty ewaluacją zewnętrzną (badanie prowadzone przez zewnętrznego eksperta/ekspertkę), której wyniki będą opublikowane pod koniec 2022 r.

Uczestnicy programu są zobowiązani do utrzymywania kontaktu z pracowniczkami wspierającymi. Kontakt raz w tygodniu jest obowiązkowy. Jedno spotkanie w miesiącu odbywa się w mieszkaniu. To wszystkie zobowiązania uczestników wynikające z umowy. W praktyce liczba kontaktów jest znacznie większa. We wstępnym okresie miały one miejsce co najmniej raz w tygodniu, choć w większości przypadków znacznie częściej. Na wykresie poniżej imiona uczestników zostały zmienione. 

Kontakty miały różny charakter. Część z nich (30%) to tradycyjne spotkania "na żywo", były to też rozmowy telefoniczne (66%), co w czasach pandemii stało się często wykorzystywaną formą wsparcia. Mimo wszystko, średnio pięć spotkań w miesiącu z każdym uczestnikiem to były spotkania w realu "face to face". Między nimi utrzymywany był intensywny kontakt telefoniczny. Mniej była wykorzystywana komunikacja tekstowa (sms, komunikatory elektroniczne). Kilka spotkań odbyło się z uczestnikami w instytucjach wspierających np. w ośrodku pomocy społecznej. Z zasady do bazy kontaktów wpisujemy tylko te działania, w których uczestniczy uczestnik, nie rejestrujemy pracy na rzecz uczestników. Unikamy kontaktów z instytucjami w sprawach uczestników bez ich udziału, ale współpracujemy z lokalnymi ośrodkami pomocy społecznej wspólnie zastanawiając się co możemy zrobić na rzecz uczestników szanując wzajemnie zasady pracy, którymi musimy lub chcemy się kierować. Pracownicy organizacji pozarządowych mają często większą elastyczność w dostosowywaniu metod pracy do indywidualnych potrzeb uczestników np. czasowych, z kolei pracownicy instytucji publicznych posiadają możliwość przyznania kluczowych form wsparcia np. finansowych, pogłębionej pracy socjalnej i innych. 

Nieco ponad połowa kontaktów trwała do trzydziestu minut, pozostała część to kontakty dłuższe, w tym trwające ponad godzinę. Praca metodą NM wymaga czasu, spokojnego słuchania opowieści uczestników, uważności niezbędnej do reagowania na wątki, które wymagają większej refleksji ze strony uczestnika, i koncentracji koniecznej do zrozumienia jego celów, tego co jest im potrzebne do ich realizacji, a co ją blokuje. Mamy taką możliwość, ponieważ w programie przewidzieliśmy niski współczynnik "uczestników na pracowniczkę": jedna osoba pracuje z czterema uczestnikami poświęcając na to ok.70 godzin w miesiącu (2/5 etatu), druga osoba pracuje z 3 osobami poświęcając na to około 20 godzin w miesiącu (porozumienie wolontariackie, wkład własny niefinansowy). 

Pracowniczki wspierające w Programie Ambiwalencja zobowiązują się do świadczenia wsparcia według wartości "Najpierw mieszkanie" takich jak decydowanie (m.in. pracując metodą redukcji szkód w leczeniu uzależnień), zdrowienie, wspieranie i społeczność, choć faktem jest, że uczestnicy programu nie trafili do mieszkań zgodnie z metodą NM czyli w chwili, w której poczuli się gotowi do rozpoczęcia gospodarowania w mieszkaniu. Zamiast tego przeszli całą tradycyjną drabinkową ścieżkę oczekując w schroniskach na dzielnicowych listach mieszkaniowych i osiągając "gotowość" według kryteriów instytucji pomocowych.

Faktem jest jednak to, że uczestnicy już w lokalach są, dysponują indywidualną bezpośrednią umową najmu, i mają za sobą niedawne doświadczenie bezdomności co sprawia, że ich aktualna sytuacja nie jest aż tak bardzo odległa od sytuacji uczestników programów NM. W pracy wspierającej wszystkie pozostałe wartości NM są realizowane, duży nacisk stawiamy na naszą dostępność do kontaktu, otwartość i pełną akceptację celów uczestników zgodnie z ich decyzjami, konkretne i wymierne wsparcie w realizacji tych celów oraz udrażnianie dostępu do wsparcia w ramach sieci usług dostępnych w sąsiedztwie dla każdego. Staramy się nie uzależniać uczestników od naszej obecności, ale wykorzystać ją maksymalnie do tego, aby w przyszłości nie była potrzebna.

Ważnym wskaźnikiem sensowności naszego wsparcia, zwłaszcza w początkowym okresie uczestnictwa, jest chęć do korzystania z niego przez uczestników. I tutaj w pierwszym okresie realizacji programu osiągnęłyśmy pewien sukces - blisko 60% kontaktów było inicjowanych przez uczestników. Nie musimy nikogo namawiać, ciągnąć za uszy, przekonywać, wpraszać się, itd. Uczestnicy sami zabiegają o wsparcie według zasad, które proponujemy. Musimy zaczekać do końca realizacji programu, aby ocenić czy przełożyło się to na zmiany na lepsze w ich życiu, jednak zbudowanie na początku tzw. relacji wspierającej jest dobrym, wręcz koniecznym, punktem startowym. 27% kontaktów stanowiły kontakty obowiązkowe, zaplanowane, wynikające z umowy uczestnictwa, można powiedzieć odbywające się z inicjatywy obu "stron". Tylko 14% to kontakty inicjowane przez pracowniczki, najczęściej w sytuacji, gdy uczestnik się nie odzywa i długość braku kontaktu budzi nasz niepokój, ponieważ odbiega od zwyczajowego wzoru.    

Zgodnie z zasadami NM, nie narzucamy tematu rozmowy, raczej ustalamy go wspólnie lub część wątków wnosi uczestnik a część pracowniczki (76%). Zdarza się, że na przykład dopytujemy o to, jak potoczyły się sprawy omawiane podczas poprzedniego kontaktu. Czasem uczestnikowi ciężko się przyznać do niezrobienia czegoś, co sobie zaplanował. Naszym zadaniem jest wydobycie tego i wspólne zastanowienie się co można zrobić jeszcze, co się stało, że się nie udało, czy lepiej zrezygnować na razie z tego działania czy może warto spróbować jeszcze raz? W niektórych rozmowach (5%) zdecydowanie narzucamy temat. 

W większości naszych rozmów poruszamy tematy związane z życiem codziennym, zdrowiem psychicznym i zdrowiem fizycznym (w bazie danych możemy zarejestrować dowolną liczbę tematów). Ważnym obszarem jest sytuacja mieszkaniowa, czyli np. formalności związane z mieszkaniem. Program "Ambiwalencja" jest realizowany jako zadanie dofinansowane ze środków m.st. Warszawy przeznaczonych na leczenie uzależnień metodą redukcji szkód. Wszyscy uczestnicy to osoby uzależnione od alkoholu. Celowo w naszych rozmowach kwestię uzależnienia poruszamy odwołując się do innych niż konieczność zachowania abstynencji kwestii: zachowanie abstynencji nie jest warunkiem uczestnictwa w programie ani spotkania z pracowniczką wspierającą. Warunkiem spotkania jest bycie w stanie umożliwiającym kontakt i świadomą rozmowę. Natomiast bardzo mocno staramy się pokazywać wpływ uzależnienia, ilości i rodzaju przyjmowanych substancji na życie codzienne, zdrowie psychiczne i fizyczne oraz sytuację mieszkaniową np. relacje z sąsiadami. 

Pracowniczki Programu "Ambiwalencja": Marzena Kamińska (psycholożka), Julia Wygnańska (pracowniczka wspierająca, koordynatorka).

Program "Ambiwalencja" jest dofinansowany ze środków m.st. Warszawa na podstawie umowy na realizację zadania publicznego nr UMIA/PS/B/VI/1/6/10/293/2021-2022. Wysokość dofinansowania 44 000 PLN (83% kosztów realizacji zadania).

Okres realizacji 1 października 2021 - 30 listopada 2022.