Osoby w kryzysie bezdomności napotykają na poważne bariery

Wiosną 2025 roku w ramach projektu SOLACE-CEE przeprowadzono badanie w pięciu krajach Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej, którego celem było poznanie sytuacji osób doświadczających bezdomności związanej z dostępem do usług zdrowotnych, socjalnych i mieszkaniowych. W badaniu określono warunki życiowe, bariery w dostępie do usług, kompetencje zdrowotne oraz sposoby korzystania z telemedycyny. Celem było zebranie informacji wspierających rozwój skutecznych usług w regionie.

Według zespołu badawczego Metropolitain Research Institute z Budapesztu odpowiadającego za badanie, wnioski dowodzą, że osoby doświadczające bezdomności borykają się z wieloma współwystępującymi trudnościami, które wzajemnie na siebie wpływając znacząco pogarszają ich sytuację. W badaniu ilościowym wzięło udział łącznie 265 osób (indywidualnych lub „głów” gospodarstw domowych), w badaniach jakościowych z osobami doświadczającymi wykluczenia jak i specjalistami swoim doświadczeniem podzieliło się kilkadziesiąt osób z instytucji wspierających, co pozwoliło odtworzyć zarówno skalę jak i szerszy kontekst problemu.

Badana grupa to osoby doświadczające poważnego wykluczenia mieszkaniowego: tylko 15% mieszka w standardowych mieszkaniach (głównie w Polsce), aż 45% w schroniskach, 23% w miejscach niemieszkalnych. Co dziesiąte badane gospodarstwo domowe było całkowicie pozbawione „dachu nad głową” – to osoby żyjące dosłownie „na ulicy”. W gospodarstwach domowych respondentów wychowywało się aż 279 osób niepełnoletnich, w większości w rodzinach niepełnych.

Kluczowe ustalenia:

1. Zbadana grupa to ludzie o niestabilnych dochodach jednocześnie znajdujący się na granicy możliwości zatrudnienia: 35% kobiet ma wykształcenie podstawowe lub żadne (w porównaniu z 5% mężczyzn). Aż 85% respondentów nie jest formalnie zatrudnionych, 20% nie ma żadnych dochodów, a jedynie połowa (53%) korzysta ze świadczeń socjalnych.
2. Respondenci zmagają się z wieloma schorzeniami zdrowia fizycznego: 61% mierzy się z co najmniej jednym problemem zdrowotnym, 34% uważa, że ich stan zdrowia uniemożliwia pracę. 46% osób było hospitalizowanych w ciągu ostatnich dwóch lat. Jednocześnie badanie pokazało, że respondenci praktycznie nie korzystają z badań profilaktycznych, a 40% z żadnych badań.
3. Zdrowie psychiczne jest również mocno nadszarpnięte: 80% respondentów doświadczyło traumatycznych wydarzeń. Co drugi badany doświadczył nadużyć (np. przemocy) w dzieciństwie i/lub dorosłości. Co trzeci doświadczył straty bliskiej osoby spowodowanej jej problemami zdrowia psychicznego. Ponad połowa mieszkała z osobą szkodliwie używającą substancji psychoaktywnych (uzależnioną np. od alkoholu).
4. Badani doświadczają dyskryminacji: 25% respondentów spotkało się z odmową udzielenia pomocy medycznej, 40% było potraktowanych pogardliwie (bez szacunku) podczas korzystania z usług medycznych. Wiele zbadanych osób - zwłaszcza mężczyźni z długotrwałym doświadczeniem bezdomności - nie ma nikogo, do kogo mogłoby zwrócić się o wsparcie.
5. Badanie jakościowe wśród pracowników instytucji udzielających pomocy medycznej, socjalnej i mieszkaniowej w badanej grupie ujawniło potrzebę zwiększenia stabilności i elastyczności finansowania usług, uzupełnienia procedur, lepszej współpracy i koordynacji między służbami socjalnymi i służbą zdrowia oraz wzmocnienia kompetencji kadr.

Wyniki badania SOLACE-CEE jasno ilustrują wyzwania, przed którymi stoją osoby bezdomne w regionie. Ujawniają luki nie tylko we wsparciu mieszkaniowym i pomocy medycznej, ale także w koordynacji i integracji usług:

„Chociaż grupa osób objęta badaniem w Polsce była bardzo niewielka (30 respondentów), to wyniki całej analizy są niepokojące. Jasno wskazują na to, że potrzeby osób doświadczających bezdomności, które przecież już są objęte jakimś wsparciem, są bardzo złożone a wsparcie nie jest wystarczająco kompleksowe” – mówi Julia Wygnańska, Prezeska Fundacji Najpierw Mieszkanie Polska prowadzącej w ramach SOLACE-CEE pilotaż Programu dla osób z badanej grupy w Warszawie.

Naprzeciw tej niepokojącej sytuacji wychodzi Partnerstwo SOLACE-CEE: 

„Dążymy do integrowania opieki zdrowotnej i usług socjalnych testując w pięciu krajach model programów („pilots”) świadczących skoordynowane usługi wyspecjalizowane w odpowiadaniu na potrzeby osób doświadczających bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego” – Mówi Alena Vachnova, Prezydentka Fundacji Dedo ze Słowacji pełniącej rolę Lidera Partnerstwa SOLACE-CEE. Testowane modele – zgodnie z diagnozą ustaloną w badaniu - uwzględniają wytyczne dla usług „świadomych traumy”, model pracy środowiskowej oraz wartości „Najpierw Mieszkanie”.

Centra usług - "Pilots" - Projektu SOLACE-CEE: 

Projekt SOLACE-CEE - zapraszamy na stronę projektu - jest dofinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Plus (EFS+). W Polsce wkład własny do projektu (10%) jest finansowany ze środków Narodowego Instytutu Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego w ramach Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018-30. Jest to pierwszy międzynarodowy projekt pilotażowy w regionie Europy Środkowo-Wschodniej, którego celem jest zapewnienie zintegrowanych usług zdrowotnych i socjalnych dla osób z dośw. bezdomności. W projekcie uczestniczy siedem organizacji z pięciu krajów: Nadácia DEDO i Všetci pre rodinu, n. o. (Słowacja), Fundacja Zdrowia i Rozwoju Społecznego (Bułgaria), Fundacja Najpierw Mieszkanie Polska, Casa Ioana (Rumunia), Węgierska Służba Charytatywna Zakonu Maltańskiego (Węgry) oraz Metropolitan Research Institute (Węgry). 

Co-Funded by the European Union. Views and opinions expressed are however those of the author(s) only and do not necessarily reflect those of the European Union or European Commission (granting authority). Neither the European Union nor the granting authority can be held responsible for them