Urzędowe wytyczne dla Warszawskiej Karty Praw

Po trzech latach od przyjęcia rekomendacji Zespołów roboczych ds. Karty praw osób doświadczających bezdomności i po roku od przyjęcia Zarządzenia Prezydenta o Karcie, Biuro Projektów i Pomocy Społecznej m.st. Warszawa zaprezentowało roboczą propozycję diagnozy i zarysu celów, które mają określić sposób realizacji karty i wprowadzenia w życie rekomendacji zespołów roboczych.

Wprowadzenie Karty w Warszawie zadeklarował Prezydent Trzaskowski po licznych zapytaniach m.in. ze strony Rzecznika Praw Obywatelskich. Prace nad przyjęciem dokumentu rozpoczęły się w kwietniu 2021 r. Powołano zespoły robocze, w których pracowało około 70 przedstawicieli około 50 organizacji pozarządowych i miejskich instytucji. Eksperci i ekspertki wypracowali rekomendacje dotyczące polityki m.st. Warszawa wobec bezdomności, które musiałyby być wdrożone, aby prawa zawarte w Karcie nie były tylko deklaracją. Rekomendacje były gotowe w grudniu 2021 r. Pod koniec 2023 r. Prezydent m.st. Warszawy podpisał Zarządzenie w sprawie przyjęcia Karty (1836/2023 z 21 grudnia 2023 r.). 

Organizacje pozarządowe, w tym szczególnie mocno Fundacja Najpierw Mieszkanie, której przedstawicielka Julia Wygnańska pracowała w Zespole ds. Karty przy Prezydencie wraz z Adrianą Porowską, Katarzyną Lisiecką i Andrzejem Czarnockim jako przedstawicielka Komisji Dialogu Społecznego ds. Bezdomności oraz jako ekspertka prowadząca prace Zespołu ds. prawa do mieszkania, podkreślały konieczność przyjęcia wraz z Kartą "Mapy drogowej". Mapa miałaby określić konkretne działania m.st. Warszawa, na rzecz faktycznej realizacji tak aby nie były one zapisane wyłącznie na papierze.

Taka jest istota Karty Praw Osób dośw. Bezdomności - nie ma w niej żadnych praw, które nie byłyby określone w innych już obowiązujące dokumenty o prawach człowieka. W europejskiej Karcie wymieniono te prawa, których przestrzeganie jest szczególnie ważne dla osób z dośw. bezdomności lub te, które najczęściej są w ich życiu łamane. Przyjęcie Karty przez Rady Miast ma mobilizować władze do podejmowania działań prowadzących do faktycznego przestrzegania praw. 

Prawa Osób dośw. Bezdomności wg europejskiej Karty:

W 2023 r. w Warszawie Kartę przyjął Prezydent, a nie Rada Warszawy, przyjęcie Karty nie zostało poparte planem wdrożenia, treść Karty została istotnie zmieniona i odbiegała od wersji karty nad którą pracowały zespoły robocze. W przypadku kluczowych praw: do zakończenia bezdomności i dostępu do godnego tymczasowego schronienia jeśli mieszkanie nie będzie dostępne od razu, przyjęte zapisy to deklaracje “podejmowania działań, które będą miały na celu”, dążenia do zagwarantowania, dążenia do zapewnienia”. Tymczasem prawo osoby nie może być sprowadzane do zobowiązania urzędu do podejmowania działań. Prawo to prawo.

Po przyjęciu Zarządzenia Prezydenta w 2023 r. przestawiliśmy Kartę jednemu z uczestników Programu Ambiwalencja, osobie żyjącej na ulicy od 2012 roku. Oto co nam powiedziała Osoba: 

Rozmowa z osobą doświadczającą bezdomności

FNMP: Chciałabym przeczytać panu Kartę Praw Osób Doświadczających Bezdomności - Prezydent Warszawy właśnie podpisał.

Uczestnik: Nie chcę, co mi to pomoże?

Będzie Pan wiedział, jakie ma prawa jako osoba bezdomna i czego może Pan wymagać od urzędów i od Prezydenta.

Po co? W opeesie (ośrodku pomocy społecznej) nie mogę się kłócić, bo one rządzą. Nic mi nie dadzą więcej, a dają 200 pln.

Przeczytam i tak, ok?

Dobrze.

I. Najważniejszym prawem osoby w kryzysie bezdomności jest prawo do wyjścia z bezdomności. Ważne jest podejmowanie działań, które będą miały na celu zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych wszystkich osób doświadczających bezdomności.

Nic z tego nie będę miał. Prawo do mieszkania rozumiem, to jest ważne i potrzebne.

II. Należy dążyć do zagwarantowania każdej osobie doświadczającej bezdomności (zgodnie z jej wolą), dostępu do godnego tymczasowego schronienia, w sytuacji gdy niemożliwe jest niezwłoczne udzielenie jej pomocy mieszkaniowej.

Nie bardzo szczerze, nie rozumiem, za słaby na to jestem. Ile jest osób “pod celą” w schronisku? Żeby spać na klatkach muszę przetrzymywać śniegi deszcze, przemieszczania się i czekać na otworzenie klatki. Jak na mnie ktoś wymyśla to przebaczam, macham ręką.

III. Osoby doświadczające bezdomności mają prawo do korzystania z przestrzeni publicznej oraz do swobodnego poruszania się w niej. Prawo to realizują z poszanowaniem innych uczestników tej przestrzeni, nie doznając w tym zakresie większych ograniczeń niż te, które odnoszą się do wszystkich osób.

No to mam, no tak, swobodnie poruszam się.

IV. Pracownicy, którzy świadczą usługi, szanują i przestrzegają prawa do równego traktowania. Nie dyskryminują przy tym osób, które nie mają domu.

W opeesie czuję że mnie szanują, lubią, z kulturą, sympatią. Każdy musi być trzeźwy, bo przegonią, ale robią to z szacunkiem, każą wytrzeźwieć i przyjść jutro. Mówią, że pomagają innym bo oni mają mieszkania, czyli muszą mieć dochód. A mi mówią, że Pan może jeść w jadłodajni. Pytają dokąd zanosiłem całe torby zakupów, które robiłem za bony, Gdzie Pan to niósł?

V. Osoby, które doświadczają bezdomności, mają prawo do ochrony swoich praw pracowniczych oraz do korzystania z adresu korespondencyjnego, jeżeli taka forma pomocy i kontaktu jest im niezbędna.

Adres mam u Pani.

VI. Należy dążyć do zapewnienia prawa dostępu do podstawowych, publicznie dostępnych urządzeń sanitarnych, tak aby osoby doświadczające kryzysu bezdomności mogły z nich korzystać.

Mam wszędzie dostęp, nikt mnie z ubikacji nie przegania. Teraz opiera mnie Pani [osoba prywatna] a jak nie prała to opierałem się 10 lat w szpitalach, w umywalkach.

VII. Osoby doświadczające kryzysu bezdomności mają prawo do korzystania z usług publicznych, w szczególności do usług ratujących życie realizowanych przez: ochronę zdrowia, policję i straż pożarną.

Mogę się leczyć za darmo, uszy mi wyleczyli [15 lat temu], jak mieszkałem nielegalnie bez meldunku.

VIII. Osoby w kryzysie bezdomności mają prawo do udziału w wyborach, w tym prawo do wpisania się do rejestru wyborców oraz otrzymania dokumentów, które umożliwiają potwierdzenie tożsamości podczas głosowania w wyborach.

Nigdy nie głosowałem. Co mi to da? Zagłosuje jak będę miał meldunek.

IX. Osoby w kryzysie bezdomności mają prawo do ochrony swoich danych osobowych oraz do sprawowania kontroli nad tymi danymi, tak jak inni obywatele. Są to w szczególności informacje na temat ich stanu zdrowia, karalności (jeżeli wystąpiła), historii zamieszkania, życia prywatnego oraz historii życia rodzinnego. Instytucje publiczne i podmioty niepubliczne działające na zlecenie m.st. Warszawy mają obowiązek chronić ich dane osobowe, zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Nic nie rozumiem.

X. Osoby w kryzysie bezdomności mają prawo do prywatności. Prawo to powinno być szanowane i chronione w najszerszym możliwym zakresie i we wszystkich miejscach, w których te osoby przebywają i zamieszkują. Jednocześnie mając na uwadze zapewnienie bezpieczeństwa innych osób.

Czuję że mam prawo do prywatności jak siedzę sobie na ławce w parku, lub w Sanktuarium i nikt mnie nie zaczepia. Prywatność to jest spokój.

XI. Prawo do podejmowania decyzji w ramach czynności niezbędnych do przetrwania jest istotne. Powinno być jednak realizowane w granicach prawa i zachowania bezpieczeństwa innych osób. Należy dążyć do tego, aby żadna osoba nie znalazła się w sytuacji, która zmuszałaby ją do podejmowania takich decyzji.

Dobrze się czuję jak żebrzę, jak pozwalają mi żebrać. OPS toleruje, że ja żebrzę, powiedzieli, że im to nie przeszkadza.

To dobry Prezydent. Ale zmieni się wszystko jeśli będzie mieszkanie.