Kryzys suicydalny - co możesz zrobić?

Zdjęcie Anna Hernik Fotografia

Artykuł powstał w ramach projektu Fundacji Najpierw Mieszkanie Polska pt. "Najpierw mieszkanie - nowe rozwiązania kończące bezdomność" dofinansowanego ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego w latach 2024-2026. 

Kryzys suicydalny to doświadczenie, które wymaga natychmiastowej uwagi i wsparcia, a jednocześnie często pozostaje niezauważone przez otoczenie - pomimo, że około 80% osób planujących samobójstwo je zapowiada. Nawet jeśli osoba w kryzysie psychicznym nie wyraża wprost swoich zamiarów samobójczych, zwykle można zauważyć pewne charakterystyczne sygnały ostrzegawcze, takie jak głęboki smutek, długotrwałe przygnębienie, brak dbałości o wygląd i higienę, wycofywanie się z kontaktów z innymi, rozdawanie cennych przedmiotów czy też porządkowanie i domykanie różnych spraw.

IS PATH WARM

American Association of Suicidology opracowało akronim-narzędzie, pomagające identyfikować kluczowe sygnały ostrzegawcze świadczące o ryzyku samobójstwa: IS PATH WARM? Każda jego litera odnosi się do konkretnego symptomu, mogącego wskazywać na kryzys suicydalny:

• I - Ideation/myśli samobójcze - otwarte mówienie o chęci odebrania sobie życia, wyrażanie fantazji o śmierci
• S - Substance Abuse/nadużywanie substancji psychoaktywnych - zwiększone użycie alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych, często jako sposób radzenia sobie z emocjonalnym bólem
• P - Purposelessness/brak poczucia celu - uczucie pustki i przekonanie, że życie nie ma sensu
• A - Anxiety/lęk - silne napięcie emocjonalne, niepokój, bezsenność
• T - Trapped/poczucie uwięzienia - wrażenie, że nie ma wyjścia z obecnej sytuacji, co prowadzi do poczucia desperacji
• H - Hopelessness/beznadzieja - przekonanie, że nic się nie poprawi, a przyszłość nie przyniesie żadnych pozytywnych możliwości
• W - Withdrawal/wycofanie społeczne - izolowanie się od rodziny, przyjaciół i innych bliskich osób
• A - Anger/złość - wybuchy gniewu lub irytacji, czasami kierowane na otoczenie, a czasem wewnętrznie na siebie
• R - Recklessness/lekkomyślność - zachowania ryzykowne, takie jak nieodpowiedzialna jazda samochodem czy podejmowanie niebezpiecznych decyzji
• M - Mood Changes/nagłe zmiany nastroju - gwałtowne wahania nastroju, od głębokiego smutku po chwilową euforię

Osoba w kryzysie może poprzez powyższe sygnały próbować zwrócić uwagę otoczenia na swoje cierpienie i trudności, co nie powinno być postrzegane jako manipulacja, lecz jako wyraz rozpaczliwego wołania o pomoc, wskazującego na ukrytą wolę życia - choć osoba ta może nie wiedzieć, jak oczekiwaną w swoim życiu zmianę osiągnąć. Zgodnie bowiem z teorią Erwina Stengela, austriacko-brytyjskiego neurologa, psychiatry i psychoanalityka, osoba w kryzysie suicydalnym często przeżywa wewnętrzną ambiwalencję, jest zawieszona pomiędzy - pragnie zarówno zakończenia cierpienia, jak i chce żyć (“to be or not to be”). To pozostawia możliwość pomocy.

Zasady pomocy

Udzielanie wsparcia osobom w kryzysie suicydalnym wymaga szczególnej uwagi, empatii i odpowiedzialności. Przede wszystkim ważne jest, by traktować poważnie wszystkie sygnały, które mogą świadczyć o myślach samobójczych lub też innych problemach psychicznych. Każda obserwacja, nawet subtelna, powinna być traktowana z pełną powagą, ponieważ osoby w kryzysie mogą nie potrafić lub nie chcieć wyrazić swoich trudności wprost. Niezależnie od tego, czy chodzi o zmiany w zachowaniu, wycofanie społeczne, czy wypowiedzi sugerujące pesymizm, warto reagować z uwagą i odpowiedzialnością, aby dać osobie w kryzysie poczucie, że jej emocje są brane poważnie.

Kluczowe jest zachowanie spokoju. Osoba w kryzysie suicydalnym często czuje się zagubiona, przytłoczona i osamotniona, dlatego obecność osoby wspierającej, która zachowa opanowanie, pomoże stworzyć atmosferę bezpieczeństwa. Oferowanie wsparcia i pozostanie z osobą w kryzysie daje jej poczucie, że nie jest sama w tej trudnej chwili. Takie podejście pomaga zminimalizować lęk i niepewność, jakie osoba może odczuwać.

Równie ważne jest okazywanie zainteresowania, życzliwości i troski. Osoby rozważające samobójstwo często czują się niezrozumiane, dlatego szczególnie istotne jest, by w rozmowie dać im do zrozumienia, że ich cierpienie jest zauważane i że ktoś się nimi opiekuje. Proaktywne podejście do rozmowy, pełne empatii i troski, daje szansę na otwartość osoby w kryzysie, pozwalając jej poczuć się zrozumianą.

Zastosowanie technik aktywnego słuchania jest kolejnym kluczowym elementem wsparcia. Aktywne słuchanie to wyraz pełnej uwagi, zrozumienia i zaangażowania w rozmowę. Nazywanie emocji, które osoba w kryzysie przeżywa – na przykład poprzez powtarzanie jej słów, odnoszenie się do jej uczuć i dawanie komunikatów, że jej emocje są zrozumiane – pozwala na budowanie więzi z osobą w kryzysie. Warto wówczas zadawać pytania, które umożliwiają głębsze wyrażenie uczuć, takie jak „Rozumiem, że czujesz się bardzo przytłoczon_, co czujesz w tej chwili?” lub „Czy chcesz mi opowiedzieć, co dokładnie się dzieje?”.

Warto również rozmawiać z osobą w kryzysie suicydalnym o jej myślach, zamiarach i czynach samobójczych wprost. Tego typu rozmowa jest trudna, ale może stanowić pierwszy krok w procesie szukania pomocy. Często osoby w kryzysie nie wiedzą, jak wprost mówić o swoich myślach samobójczych, a zadanie pytania, jak „Czy myślisz o samobójstwie?” lub „Czy masz plan, jak zakończyć swoje życie?” może pomóc przełamać milczenie i otworzyć drzwi do szczerej rozmowy. Tego typu pytania są wyrazem troski i dają przestrzeń na wyrażenie tego, co może być trudne do powiedzenia, jak również umożliwiają ocenę stopnia zagrożenia i potrzebę natychmiastowej interwencji.

Mitem jest, że podejmowanie rozmowy o samobójstwie może do niego zachęcić.

Pomoc powinna być dostosowana do konkretnej sytuacji, z uwzględnieniem skali zagrożenia. Jeśli osoba wyraża zamiary samobójcze lub wskazuje na bezpośrednie niebezpieczeństwo, niezbędna jest natychmiastowa interwencja. W takich przypadkach należy niezwłocznie wezwać służby ratunkowe, a także rozważyć skierowanie osoby do szpitala psychiatrycznego, gdzie otrzyma potrzebną pomoc. Jeżeli sytuacja nie jest bezpośrednio zagrażająca życiu, ale nadal poważna, warto zaplanować pomoc terapeutyczną i wsparcie w dalszym procesie radzenia sobie z kryzysem.

NM-OTWARTY MODEL - WYTYCZNE

"Postępowanie w sytuacji zagrożenia życia uczestnika_czki programu NM:

- Zapobieganie poprzez dbałość o relację i znajomość sytuacji uczestnika.
- Wzmożone kontakty z uczestnikiem realizowane przez lidera/asystenta oraz innych członków zespołu.
- Pogłębienie informacji o sytuacji uczestnika u osób bliskich.
- W chwili wystąpienia sytuacji kryzysowej spotkanie interwencyjne zespołu.
- W sytuacji realnego zagrożenia życia wezwanie pogotowia lub policji bez względu na decyzję uczestnika.
- Po zakończeniu kryzysu – omówienie sytuacji z uczestnikiem oraz w zespole." 

Nie należy kończyć wsparcia na jednej rozmowie. Ważne jest, by osoba w kryzysie wiedziała, że ma do kogo się zwrócić w razie potrzeby i że jest wsparcie, które ją nie zostawi. Regularne kontakty, zachęcanie do kontynuacji leczenia, a także zapewnienie dostępu do dalszych usług psychologicznych może dać osobie w kryzysie poczucie, że nie jest sama, a jej życie ma wartość. Tego rodzaju wsparcie daje szansę na przezwyciężenie kryzysu i odzyskanie nadziei na przyszłość.

Metafora "lejka"

Podczas rozmowy z osobą w kryzysie suicydalnym można kierować się “metaforą lejka”, to znaczy zadawać pytania od tych bardziej ogólnych, przechodząc do bardziej szczegółowych, bezpośrednio dotyczących zamiarów samobójczych - pozwala to na stopniowe budowanie zaufania i zmniejszenie napięcia. Poniżej przykładowe propozycje pytań/sformułowań, których można użyć w rozmowie z osobą w kryzysie samobójczym:

Na początku ogólne, szerokie pytania/sformułowania:

“Widzę, że jest Ci bardzo ciężko ostatnio”, “Ostatnio wokół Ciebie dużo się dzieje… Pomóż mi zrozumieć, jak to na Ciebie wpływa” (użycie sformułowania “pomóż mi zrozumieć” angażuje osobę w kryzysie i stawia ją w roli wiedzącego)

Pytania/sformułowania zawężające:

“Powiedział_ś, że chciał_ś zniknąć? Co masz na myśli?”, “Czasami, kiedy ktoś się czuje przygnębiony lub bardzo smutny, pojawiają się myśli lub pragnienie, by przestać żyć. Czy zdarzyło Ci się o tym myśleć?”, “Czy myślał_ś kiedykolwiek, żeby zakończyć swoje życie?”

Pytania/sformułowania bezpośrednie:

“Czy miewasz myśli samobójcze?”, “Jak często pojawiają się te myśli?”, “Ile razy w ciągu dnia/tygodnia?”, “Czy przychodzą Ci one do głowy nawet wtedy, kiedy tego nie chcesz?”, “Czy kiedykolwiek zastanawiał_ś się nad tym, w jaki sposób możesz zakończyć swoje życie?”

Okazanie wsparcia i zapewnienie o wspólnym poszukiwaniu pomocy:

“Dziękuję, że mi o tym powiedział_ś. To bardzo ważne, że otworzył_ś się przede mną”, “Jestem tutaj, żeby Ci pomóc. Razem znajdziemy rozwiązanie”

Plan bezpieczeństwa

Bardzo ważnym elementem udzielania wsparcia osobie w kryzysie suicydalnym jest stworzenie wraz z nią planu bezpieczeństwa, z którego mogłaby skorzystać w przypadku nawrotu myśli samobójczych. Plan bezpieczeństwa może zakładać na przykład zadzwonienie w chwili kryzysu do bliskiej, zaufanej osoby lub na całodobową linię dla osób w kryzysie (między innymi 116 123 i 800 70 2222), czy też udanie się do najbliższego, określonego Ośrodka Interwencji Kryzysowej (którego osoba adres zna i do którego wie, jak dotrzeć). Pomysły te jednak muszą być pomysłami wychodzącymi od osoby doświadczającej myśli samobójczych; zadaniem osoby wspierającej jest natomiast towarzyszenie jej w tym zadaniu i sprawdzanie, czy proponowane przez nią strategie są zdrowe i bezpieczne (nie zawsze takie są).

Wspieranie osób w kryzysie suicydalnym to zadanie wymagające empatii, cierpliwości i uważności. Nawet prosta rozmowa, w której okażemy troskę i zainteresowanie, może mieć ogromne znaczenie. Pamiętajmy, że pytania o myśli samobójcze nie są groźne – wręcz przeciwnie, otwierają przestrzeń do szczerego dialogu i mogą stać się początkiem drogi do pomocy.

Najważniejsze to nie zostawiać osoby w kryzysie samej, wysłuchać jej i zachęcić do skorzystania z profesjonalnego wsparcia. Każdy gest troski i zrozumienia może przyczynić się do uratowania czyjegoś życia. Czasami wystarczy być obok, by dać komuś nadzieję na lepsze jutro.

Bibliografia/netografia:

Richard K. James, Burl E. Gilliland. Strategie interwencji kryzysowej. Warszawa: Parpamedia-Wydawnictwo Edukacyjne, 2009.

Stengel, Erwin. Suicide and Attempted Suicide. Baltimore, Maryland: Penguin Books, 1964.

Statystyka policji (dostęp 27.12.2024)

Anna Spychalska - psycholożka i pracowniczka wspierająca w Programie Ambiwalencja Fundacji Najpierw Mieszkanie Polska oraz psycholożka w Centrum Zdrowia Psychicznego “Na Dolnej”, seksuolożka w trakcie szkolenia. Związana także z Fundacją Czas Kobiet oraz Fundacją Nagle Sami. Z osobami w kryzysie bezdomności pracowała w niderlandzkiej filii Fundacji Barka.  

Nasze projekty są finansowane ze środków publicznych przyznawanych w konkursach dla ngo. Jesteśmy doceniani. Jednak do każdego dofinansowania musimy dołożyć środki prywatne. Zazwyczaj jest to 10% kosztów całego projektu. Wesprzyj nas wpłacając dowolną kwotę na "wkład własny"