MRPiPS o Najpierw mieszkanie w Polsce

W imieniu Portalu Najpierw Mieszkanie i ngo.pl Jędrzej Dudkiewicz zapytał Rzecznika prasowego Ministerstwa Pracy Rodziny i Polityki Społecznej o stanowisko Rządu do możliwości wdrożenia krajowego programu "Najpierw mieszkanie". Krajowy program NM byłby skoncentrowany na zakończeniu bezdomności osób skrajnie wykluczonych z doświadczeniem bezdomności długotrwałej i kryzysów zdrowia psychicznego i oparty na światowych i polskich doświadczeniach w pracy metodą NM.

Artykuł powstał w ramach projektu Fundacji Najpierw Mieszkanie Polska pt. "Najpierw mieszkanie - nowe rozwiązania kończące bezdomność" dofinansowanego ze środków Samorządu Województwa Mazowieckiego w latach 2024-2026.

Pierwszym krokiem do rozwiązania każdego problemu, jest zauważenie, że istnieje oraz dokładne zbadanie jego skali. Obecnie trwa oczekiwanie na wyniki wykonanego w lutym 2024 roku, na prośbę Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ogólnopolskiego Badania Liczby Osób Bezdomnych. Jak przyznaje rzecznik prasowy Ministerstwa, Michał Syska, plan jest taki, by dane zostały ogłoszone jeszcze w pierwszej połowie tego roku.

Badanie zostało przeprowadzone kompleksowo. Urzędy Wojewódzkie zostały zobligowane do zorganizowania spotkań informacyjnych i ew. szkoleń z przedstawicielami wszystkich służb zaangażowanych w realizację przedsięwzięcia, w tym policji, organizacji pozarządowych i tzw. streetworkerów. W każdym województwie wyznaczono tzw. Wojewódzkiego Koordynatora Badania, natomiast w każdej gminie – tzw. Gminnego Koordynatora Badania. Kwestionariusz badania był anonimowy, a udział w badaniu dobrowolny, co gwarantowało większą otwartość osób w kryzysie bezdomności do udzielania odpowiedzi. Formularz był zmodyfikowany w odniesieniu do poprzedniej wersji. Zatem wyniki, które zostaną opublikowane mogą posiadać nowe zmienne w odniesieniu do wcześniejszych badań w tym zakresie - mówi Michał Syska.

Krajowy program "Pokonać bezdomność"

Czy jednak świadomość, ile w Polsce jest osób w kryzysie bezdomności przełoży się na zapewnienie im wsparcia opartego na metodzie „Najpierw Mieszkanie”?

Odpowiedź na to pytanie nie jest do końca jasna. W ostatnich latach realizowano program „Pokonać bezdomność. Program pomocy osobom bezdomnym” – ze sprawozdaniem z niego można zapoznać się na stronie Ministerstwa. Metoda „Najpierw Mieszkanie” została w nim wymieniona w module II – Wsparcie osób bezdomnych, w ramach przypisanego mu celu szczegółowego: Prowadzenie działań interwencyjnych i aktywizujących skierowanych do osób bezdomnych. Jak wynika ze sprawozdania na realizację działań z tego modułu maksymalna kwota dofinansowania wynosiła 150 000 złotych. Środki – od 50 do 150 tys. złotych – można było też uzyskać w ramach dodatkowego konkursu, w całości przeznaczonego na Moduł II, ogłoszonego w drugiej połowie 2022 roku. Łącznie w ramach Modułu II dofinansowanie dostało 80 projektów w ciągu roku, których realizacja objęła 12 660 osób w całym kraju. 

Niestety poza tym, że „świadczono kompleksowe wsparcie w procesie wychodzenia z bezdomności w mieszkaniach chronionych treningowych oraz w innych formach pomocy pozainstytucjonalnej, przygotowujących pod opieką specjalistów osoby tam przebywające do prowadzenia samodzielnego życia lub wspomagających te osoby w codziennym funkcjonowaniu” ze sprawozdania w żaden sposób nie wynika, czy metoda „Najpierw Mieszkanie” była realizowana i jakie efekty to przyniosło. Wiadomo za to, że w 2024 roku przewidziana jest kontynuacja programu.

- W roku bieżącym planowana jest realizacja Programu „Pokonać bezdomność. Program pomocy osobom bezdomnym”. W zamierzeniu głównym celem Programu będzie inspirowanie i wspieranie działań nakierowanych na przeciwdziałanie i rozwiązywanie problemu bezdomności. O dofinansowanie realizacji zadania publicznego w ramach ww. Programu będą mogły ubiegać się podmioty świadczące usługi dla osób bezdomnych, o których mowa w art. 25 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, czyli organizacje pozarządowe, o których mowa w art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2023 r. poz. 571, t.j.) oraz podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 pkt 1 i 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, prowadzące działalność statutową w zakresie pomocy społecznej.

Na dofinansowanie działań w ramach Programu „Pokonać bezdomność. Program pomocy osobom bezdomnym” w 2024 r. Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej planuje przeznaczyć kwotę 5 500 000 zł (słownie: pięć milionów pięćset tysięcy złotych) – mówi Michał Syska.

Krajowy program "Najpierw mieszkanie"?

Wiadomo jednak, że nasz rząd nie planuje, przynajmniej w najbliższym czasie, stworzenia odrębnego, ogólnokrajowego programu opartego na metodzie „Najpierw Mieszkanie”, jak zostało to zrobione na przykład w Irlandii. Mimo że zgodnie z tym, co mówi Michał Syska, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przyjmuje założenia służące deinstytucjonalizacji wsparcia dla osób potrzebujących, które jest zbieżne m. in. z podejściem „Najpierw Mieszkanie”. Jest to zgodne z zatwierdzoną przez rząd „Strategią rozwoju usług społecznych, polityka publiczna do roku 2030 (z perspektywą do 2035 r.)”.

- W odniesieniu do podejścia „Najpierw Mieszkanie” (ang. Housing First), warto zauważyć, że z art. 17 ust. 1 punkt 12 ustawy o pomocy społecznej wynika, że do zadań własnych gminy należy m. in. prowadzenie i zapewnienie miejsc w mieszkaniach treningowych lub wspomaganych dla osób w kryzysie bezdomności. Zgodnie z art. 53 ww. ustawy, mieszkania treningowe i wspomagane są formą pomocy społecznej przygotowującą, przy wsparciu specjalistów, osoby w nich przebywające do prowadzenia niezależnego życia lub wspierającą te osoby w codziennym funkcjonowaniu. W mieszkaniu treningowym świadczy się usługi bytowe, pracę socjalną oraz naukę w obszarze rozwijania lub utrwalania niezależności, sprawności w zakresie samoobsługi, pełnienia ról społecznych w integracji ze społecznością lokalną, w celu umożliwienia prowadzenia niezależnego życia. Natomiast, w mieszkaniu wspomaganym świadczy się usługi bytowe, pracę socjalną oraz pomoc w wykonywaniu czynności niezbędnych w codziennym funkcjonowaniu i realizacji kontaktów społecznych, w celu utrzymania lub rozwijania niezależności osoby na poziomie jej psychofizycznych możliwości – podkreśla Michał Syska.

- Warto zauważyć, że projekty bazujące na podejściu „Najpierw Mieszkanie” uzyskiwały wsparcia w ramach Funduszy Europejskich i były realizowane przez organizacje pozarządowe w kilku wojewódzkich miastach w Polsce. Zakłada się, że w ramach nowej edycji Funduszy Europejskich więcej takich przedsięwzięć może uzyskać dofinansowanie, również w celu kontynuacji poprzednich projektów – dodaje.

Podkreśla on też, że Polska jest członkiem i jednym z sygnatariuszy Europejskiej Platformy na rzecz Zwalczania Bezdomności. Członkami Platformy są przedstawiciele Państw Członkowskich Unii Europejskiej. Tym samym istnieje ciągła wymiana wiedzy i informacji na temat rozwiązań związanych ze wsparciem dla osób w kryzysie bezdomności w innych krajach, takich jak przykładowo Finlandia, czy Irlandia. Ponadto, Polska współpracuje w tym zakresie z Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Adaptacja innowacyjnych rozwiązań w zakresie zwalczania bezdomności jest na bieżąco analizowana i wdrażana do polskiego porządku prawnego, jak wspomniane mieszkania treningowe i wspomagane.

Podkreślenia wymaga jednak fakt, że przeciwdziałanie bezdomności jest zagadnieniem niezwykle złożonym, które wykracza poza obszar działalności Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Jako szerszy problem polityki społecznej, nie tylko pomocy społecznej, znajduje się również w kompetencji innych podmiotów poprzez przypisane im ustawowo zadania, jak zdrowie, czy też mieszkalnictwo.

Ze stanowiska ministerstwa wynika, że póki co metoda „Najpierw Mieszkanie” ma szansę na rozwój w Polsce dzięki organizacjom pozarządowym w niektórych miastach wojewódzkich, jeśli te zdecydują się na wsparcie finansowe tego typu projektów w ramach programów deinstytucjonalizacyjnych.

Autor Jędrzej Dudkiewicz: Dziennikarz, freelancer. Współpracuje z licznymi mediami, w tym Wysokimi Obcasami, portalem NGO.pl, Dziennikiem. Gazetą Prawną. Publikował lub publikuje również w Tygodniku Powszechnym, Miesięczniku Znak, Onecie, Newsweeku, Krytyce Politycznej. Zajmuje się głównie szeroko rozumianymi sprawami społecznymi.