Partnerstwo „Najpierw mieszkanie - innowacyjne metody trwałego rozwiązania problemu chronicznej bezdomności” (w skrócie Partnerstwo NM FFW) zostało zawiązane w celu realizacji projektu pod tym samym tytułem. Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój 2014-2020 oraz ze środków budżetu państwa na podstawie umowy o dofinansowanie nr UDA-POWR.04.03.00-00-0066/18-00 z dnia 28.06.2019 r. (FFW, 2019). Celem projektu jest „opracowanie, testowanie i wdrożenie Modelu trwałego kończenia bezdomności opartego o metodę „Najpierw mieszkanie” (Model NM) poprzez transfer, zaadaptowanie i wdrożenie oraz wymianę informacji i doświadczeń we współpracy z partnerem zagranicznym z Finlandii.”
Partnerstwo NM FFW zainicjowane zostało przez ekspertki metody „Najpierw mieszkanie” i psychiatrii środowiskowej oraz Fundację Fundusz Współpracy, organizację powołaną na początku lat 90. jako spółka Skarbu Państwa, specjalizującą się w zarządzaniu programami i projektami współfinansowanymi w ramach zagranicznych środków pomocowych.
Fundacja Fundusz Współpracy FFW
Fundusz pełni rolę lidera partnerstwa i odpowiada za zarządzanie projektem. Głównym merytorycznym zadaniem Funduszu jest prowadzenie Programu NM FFW, co obejmuje stworzenie i prowadzenie zespołu specjalistów NM, przygotowanie do zamieszkania i obsługę najmu lokali miejskich, rekrutację i zaangażowanie uczestników. FFW prowadzi także wymianę doświadczeń z partnerem zagranicznym oraz gromadzi fundusze na rzecz remontów i wyposażenia lokali NM. Pierwotnie zadaniem FFW było także wewnętrzne monitorowanie wierności wdrażanego rozwiązania oraz opracowanie ostatecznego modelu NM dla Warszawy. Po pierwszych doświadczeniach partnerstwa, od marca 2020 r. zadania te zostały przeniesione do partnera projektu Fundacji Najpierw Mieszkanie Polska. FFW nie posiada wcześniejszych doświadczeń w realizacji projektów o charakterze mieszkaniowym lub psychiatrii środowiskowej adresowanych do osób doświadczających bezdomności, posiada za to bogate doświadczenie we wdrażaniu rozwiązań na rzecz ekonomii społecznej i integracji zawodowej.
Biuro Polityki Lokalowej m.st. Warszawy BPL
Biuro Polityki Lokalowej m.st. Warszawy jako partner samorządowy odpowiada za zapewnienie 20 mieszkań na rzecz uczestników programu NM FFW oraz opracowanie ścieżki prawnej gwarantującej liderowi tytuł prawny do lokali wykorzystywanych w programie, a także uzyskanie przez uczestników Programu NM, którzy zakończą go z sukcesem i będą spełniać warunki uzyskania pomocy mieszkaniowej z zasobów m.st. Warszawy, ciągłości otrzymywania takiej pomocy. Ważną rolą BPL jest informowanie o Programie NM innych samorządów lokalnych, w tym samorządów warszawskich dzielnic oraz współuczestniczenie w ocenie jego testowania i rezultatów (FFW, 2019).
Fundacja Najpierw Mieszkanie Polska FNMP
Partnerem projektu jest Fundacja Najpierw Mieszkanie Polska. Fundacja znalazła się w partnerstwie pod starą nazwą, z planem przekształcenia jej pod koniec działania partnerstwa w polski think tank „Najpierw mieszkanie”, który będzie rękojmią trwałości programu NM i kontynuatorem upowszechniania filozofii NM. Stosowne zmiany w statucie i organach Fundacji zostały przyjęte znacznie szybciej, już w maju 2020. Misją FNMP jest tworzenie osobom doświadczającym długotrwałej bezdomności i kryzysów psychicznych warunków do powrotu do pełnego zdrowia i trwałego zakończenia kryzysu bezdomności m.in. poprzez realizację programów „Najpierw mieszkanie”. Po pierwszym półroczu działania Partnerstwa NM FFW zadania FNMP, do których pierwotnie należało stworzenie Portalu „Najpierw mieszkanie”, uległy rozszerzeniu wraz z przejściem do grona pracowników Fundacji współautorki koncepcji partnerstwa i Programu NM FFW, a także specjalistki ds. trwałego systemu gromadzenia funduszy na rzecz NM. Obecnie zadaniem FNMP jest monitorowanie wierności Programu NM FFW, stworzenie oraz prowadzenie portalu NM oraz stworzenie systemu gromadzenia funduszy na rzecz trwałości programów NM w Polsce.
Y-Saatio/Y-Foundation
Partnerem zagranicznym projektu jest fińska Y-Saatio (ang. Y-Foundation), lider NM na świecie. Fundacja została powołana w 1985 roku przez samorządy lokalne pięciu największych fińskich miast, organizacje pozarządowe wspierające ludzi doświadczających bezdomności m.in. Fiński Czerwony Krzyż, Fiński Ewangeliczny Kościół Luterański, Krajowe Towarzystwo Zdrowia Psychicznego, Krajowy Związek Regionów oraz Konfederację Fińskich Firm Budowlanych i Związek Zawodowy Przemysłu Budowlanego. Obecnie dysponuje ponad dziesięcioma tysiącami tanich lokali na wynajem, ponad pięcioma tysiącami rozproszonych lokali dla osób z doświadczeniem bezdomności, oraz 1293 samodzielnymi lokalami we wspólnych budynkach przeznaczonych dla osób z doświadczeniem bezdomności o wysokich potrzebach wsparcia (Kaakinen, 2020) . Rolą Y-Saatio w partnerstwie jest konsultowanie przebiegu wdrożenia pod kątem zgodności z transferowanym rozwiązaniem poprzez wizyty ekspertów, konsultacje wypracowywanych produktów oraz zorganizowanie wizyt studyjnych i pogłębionych staży terapeutycznych dla specjalistów NM w Finlandii.
Eksperci Y-Saatio byli zaangażowani w stworzenie i wdrożenie trzech fińskich krajowych programów redukcji długotrwałej bezdomności opartych o filozofię NM realizowanych we współpracy z rządem centralnym i samorządami lokalnymi od 2008 roku: Narodowego programu redukcji długotrwałej bezdomności Pavvo I w latach 2008-2011 i Pavvo II w latach 2012-2015 (Pleace et al, 2015) oraz Planu Działania na rzecz zapobiegania bezdomności w latach 2016-2019 (Pleace, 2017). Od 2016 r. wraz z Europejską Federacją Krajowych Organizacji Pracujących na rzecz Osób Bezdomnych FEANSA Y-Saatio prowadzi Housing First Europe Hub, grupę skupiającą ekspertów programów NM na świecie, wspierającą wymianę doświadczeń poprzez webinaria, konferencje, badania, szkolenia i publikacje.
Pracownicy i pracowniczki Partnerstwa NM FFW
Partnerstwo zatrudnia kilkunastu pracowników. Lider Fundacja Fundusz Współpracy zatrudnia koordynatorkę projektu, specjalistę ds. merytorycznych, w tym współpracy ponadnarodowej, fundraiserkę, specjalistę ds. finansów oraz kierowniczkę zespołu specjalistów wraz z 8 specjalistami. Fundacja Najpierw Mieszkanie Polska zatrudnia koordynatorkę ds. modelu „Najpierw mieszkanie”, specjalistkę ds. systemu gromadzenia funduszy, oraz specjalistkę ds. Portalu „Najpierw mieszkanie”. Partner samorządowy do realizacji celów partnerstwa wyznaczył troje pracowników m.in. w randze naczelnika wydziału, podobnie jak partner zagraniczny m.in. koordynatorkę Housing First Europe Hub oraz Dyrektora Krajowej sieci szkolenia „Najpierw mieszkanie”. W partnerstwie funkcjonują dwa zespoły: ds. wdrożenia złożony z przedstawicieli lidera i partnerów oraz zespół specjalistów tworzony przez specjalistów NM. Nadzór nad realizacją celów partnerstwa sprawuje Rada partnerów. Zespół ds. wdrożenia spotyka się co najmniej raz w miesiącu, Rada partnerów raz na kwartał.
Grupa docelowa
Partnerstwo zostało powołane na rzecz dwóch grup docelowych. Pierwszą z nich są osoby doświadczające długotrwałej bezdomności i kryzysów psychicznych. Grupa ta została określona jakościowo jako osoby skrajnie wykluczone, doświadczające długotrwałej bezdomności, rzadko zdiagnozowanych kryzysów psychicznych, wręcz podwójnej diagnozy chorób psychicznych, wykluczonych ze względu na swój stan zdrowia lub fakt bezdomności z lokalnych systemów wsparcia oraz ilościowo: 170 osób uzyskujących wsparcie w różnym zakresie. Drugą grupą docelową projektu są pracownicy warszawskich instytucji pomocy i integracji społecznej, urzędów i agend samorządu miejskiego oraz organizacji pozarządowych.
Trwałość
Wdrożeniu Programu NM na rzecz 170 osób towarzyszą działania na rzecz trwałości programu obejmujące współpracę z pracownikami instytucji warszawskich dzielnic, diagnozę lokalną dotyczącą skali zapotrzebowania na wsparcie metodą NM (FNMP, 2020), Portal „Najpierw mieszkanie” www.najpierwmieszkanie.org.pl oraz system gromadzenia funduszy na rzecz NM.
Wdrożony i monitorowany pod kątem wierności transferowanemu rozwiązaniu Program NM FFW wraz z efektywnie prowadzonymi działaniami towarzyszącymi ma stać się kołem zamachowym dla przemiany warszawskiego systemu wsparcia wobec bezdomności i wykluczenia mieszkaniowego w system „Najpierw mieszkanie”. Realizacji celu partnerstwa sprzyja równoległa realizacja podobnego projektu transferującego program „Najpierw mieszkanie” m.in. w Warszawie, przez Partnerstwo Towarzystwa Pomocy Św. Brata Alberta we współpracy z warszawskim samorządem (Biuro Pomocy i Projektów Społecznych) i partnerem zagranicznym z Portugalii.
Grupy projektowe
Możliwość uczestnictwa w Programie NM FFW jest kierowana do osób z doświadczeniem długotrwałej bezdomności i towarzyszących niekoniecznie zdiagnozowanych i nieobjętych wsparciem zaburzeń psychicznych lub wręcz współwystępujących zaburzeń psychicznych (podwójnej diagnozy). Powyższe cechy określane są profilem potrzeb NM. Wszystkie osoby o takim profilu, bez względu na zaangażowanie do udziału w programie NM FFW, to potencjalni uczestnicy NM. W programie NM FFW dodatkowym kryterium jest przebywanie na terenie Warszawy i lokowanie tutaj interesów życiowych.
Wyróżnione zostały trzy sytuacje, w jakich mogą znajdować się uczestnicy programu w chwili przystępowania do niego. Wszystkie osoby łączy profil potrzeb NM, a różni aktualna sytuacja mieszkaniowa oraz zakres wsparcia jaki mogą uzyskać. Opis grup przedstawiono w Tabeli 3:
Tabela 3. Grupy projektowe – uczestnicy NM i osoby objęte wsparciem uzupełniającym.
Szczegółowe operacyjne definicje pojęć zastosowanych powyżej w opisie sytuacji grup projektowych zostały wypracowane na początku realizacji projektu przez FFW i opisane w Diagnozie wstępnej (FNMP, 2020). Definicje te będą weryfikowane podczas wdrażania modelu.
Doświadczenie bezdomności we wszystkich działaniach projektowych m.in. w definicji potencjalnego uczestnika NM, uczestnika programu NM FFW i profilu potrzeb NM jest definiowane w oparciu o Europejską Typologię Bezdomności i Wykluczenia Mieszkaniowego ETHOS , zgodnie z dokumentem pt. „Wytyczne w zakresie monitorowania postępu rzeczowego realizacji programów operacyjnych na lata 2014-2020 (załącznik 2: Wspólna Lista Wskaźników Kluczowych 2014-2020 EFS) .
Operacyjne definicje pojęć dotyczących sytuacji uczestników programu NM FFW zgodnie z Diagnozą wstępną Partnerstwa NM FFW (FNMP, 2020):
Podczas realizacji pilotażowego programu NM FFW na rzecz niewielkiej grupy potencjalnych uczestników w mieście (FNMP, 2020) nie ma możliwości skorelowania procesu kwalifikowania do programu z ogólnym systemem kierowania do pomocy miejskiej, tak jak np. w przytoczonym wcześniej systemowym przykładzie z Waszyngtonu. Niemniej jednak proces kierowania do programu NM FFW wymaga zaangażowania instytucji lokalnych wspierających osoby doświadczające bezdomności i kryzysów psychicznych, ponieważ jest uruchamiany przez instytucję, która wcześniej nie prowadziła bezpośrednich aktywnych działań na rzecz potencjalnych uczestników NM. Do zespołu specjalistów NM celowo rekrutowani byli terapeuci, terapeuci środowiskowi oraz inni pracownicy, którzy wcześniej raczej nie pracowali w środowisku osób doświadczających bezdomności gdzie dominują inne niż w NM wartości. W konsekwencji w Programie NM FFW kwalifikacja uczestników musi być prowadzona we współpracy z lokalnymi instytucjami mającymi wśród swoich klientów potencjalnych uczestników, czyli prowadzącymi programy streetworkingu, ogrzewalnie, noclegownie i inne usługi kierowane do osób z przestrzeni publicznej i miejsc niemieszkalnych.
Kwalifikacja do Program NM FFW jest dwustopniowa: wstępna i ostateczna. Oba etapy kwalifikacji odbywają się bez udziału potencjalnych uczestników i bez ujawniania ich danych osobowych pracownikom programu NM FFW.
Kwalifikacja wstępna jest prowadzona w oparciu o zgłoszenia o potencjalnych uczestnikach przekazane przez lokalne instytucje kierujące. W dalszym okresie realizacji projektu zespół dokonuje kwalifikacji wstępnej samodzielnie na podstawie nabytego w trakcie realizacji programu rozeznania sytuacji potencjalnych uczestników NM (np. udział w lokalnych patrolach streetworkerskich, zespołach mobilnych środowiskowych centrów zdrowia psychicznego oraz prowadzenie własnych patroli mobilnych w środowisku).
Zalecenia dotyczące procesu kwalifikacji do Programu NM FFW wypracowane w pierwszym okresie realizacji programu:
Pilotażowy charakter programu NM FFW oznacza konieczność zadbania o dywersyfikację sytuacji uczestników, tak aby na tyle na ile jest to możliwe przy małej skali programu, móc obserwować jego działanie na rzecz uczestników o różnej historii bezdomności i zdrowotnej. Im większa różnorodność, tym większa możliwość sprawdzenia działania programu i w konsekwencji lepszego dostosowania go do przyszłego wdrożenia w lokalnym kontekście. Choć, jak ostrzega Tsemberis (2010), nawet posiadając ogromne doświadczenie w pracy metodą NM, nie jest możliwe ustalenie „rokowania” przebiegu uczestnictwa i sukcesu w programie dla żadnego klienta.
Warszawski Program NM FFW jest adresowany do osób, które mają dużo doświadczeń w korzystaniu z różnego rodzaju wsparcia, głównie z tytułu bezdomności, ale też medycznego, pomocy społecznej, motywowanego wartościami religijnymi i obywatelskimi. Doświadczyli wielu kontaktów z pracownikami policji, straży miejskich, służby więziennej, wiele razy byli w placówkach ostatecznie decydując się na życie poza nimi w skrajnie trudnych warunkach przestrzeni publicznej (patrz np. wizualizacja interakcji potencjalnych uczestników NM z instytucjami na podstawie badania eksploracyjnego NMROD ). Pracownicy różnych instytucji wiele im obiecywali, jednak – o czym świadczy trwająca bezdomność – interwencje te nie przyniosły efektów w postaci zakończenia bezdomności. Zaangażowanie do udziału w Programie NM FFW będzie skuteczne i realne, jeśli wbrew tym doświadczeniom, członkom zespołu specjalistów uda się wzbudzić w nich przeświadczenie, że tym razem będzie inaczej.
Zalecenia dotyczące procesu angażowania do programu NM FFW wypracowane w pierwszym okresie działania Partnerstwa NM FFW:
Czas uczestnictwa w Programie NM FFW jest formalnie ograniczony trzyletnim okresem działania Partnerstwa NM FFW, który wynika z zasad konkursu, zapewniającego finansowanie Programu NM FFW. Rozpoczęcie realizacji Programu NM FFW zaplanowano na sześć miesięcy od rozpoczęcia działania partnerstwa. Początek udziału dla uczestników Programu jest uzależniony od udostępnienia mieszkań z zasobów warszawskich dzielnic w planowanym rytmie pięciu lokali co kwartał w pierwszym roku działania Programu. Po pięć osób z grup G20 i GN20 miało zatem rozpocząć uczestnictwo od początku funkcjonowania Programu, kolejne grupy 10 uczestników po trzech, sześciu i dziewięciu miesiącach. Uczestnictwo w programie musi się zakończyć po 30, 27, 24 i 21 miesiącach dla kolejnych dziesięcioosobowych grup uczestników. Ograniczenia projektowe siłą rzeczy wyznaczają koniec uczestnictwa bez względu na spełnienie warunków kończenia uczestnictwa określonych w metodzie NM na świecie.
Minimalne okoliczności, w których zakończenie udziału może być rozważane – poza decyzją uczestnika – to stan, w którym uczestnik:
Zasady kończenia uczestnictwa paradoksalnie mają znaczenie podczas całego okresu uczestnictwa, również na początku. Wsparcie według filozofii NM jest nowatorskie w Warszawie i prawdopodobnie zdecydowana większość potencjalnych uczestników nigdy nie spotkała się ze stosowanymi w NM zasadami, dlatego przed zaakceptowaniem decyzji o przedwczesnym zakończeniu udziału np. na etapie angażowania, zespół specjalistów powinien dołożyć wszelkich starań aby upewnić się, że osoba dobrze rozumie ofertę pomocy i wartości NM. Brak zgody na udział lub niechęć do kontynuacji może być podyktowana wcześniejszymi negatywnymi doświadczeniami korzystania z pomocy, które standardowo obejmują podpisanie kontraktów i regulaminów zawierających cele niezgodne z aktualnymi celami osoby oraz warunki w jej oczach nie do spełnienia m.in. ze względu na stan zdrowia (np. uzależnienie) czy potrzebę decydowania o własnym życiu.
W programie NM FFW indywidualny plan działania jest tworzony przez uczestnika w miarę stawiania sobie przez niego celów i działań, które chciałby zrealizować w swoim życiu. Proces ten jest wspierany przez zespół specjalistów, który pomaga porządkować cele i zrozumieć co jest potrzebne do ich realizacji: jakie atuty ma uczestnik, jakie bariery mogą się pojawić, jakie działania warto wziąć pod uwagę i co ze swojej strony może zrobić zespół specjalistów.
Indywidualny plan działania obejmuje:
Realizacja planu jest omawiana z uczestnikiem na bieżąco, podczas codziennej współpracy w miarę osiągania, zmieniania, rezygnowania, poddawania się, ponoszenia porażek w realizacji kolejnych celów.
Równolegle do pracy z uczestnikiem zespół specjalistów NM monitoruje indywidualne plany działania podczas spotkań zespołu, tak aby plan każdego uczestnika omówiony został przez cały zespół nie rzadziej niż raz na dwa-trzy miesiące. Porządkowaniu tego procesu służy tabela przyporządkowująca cele, mocne strony, bariery i działania do komplementarnych obszarów życia człowieka obejmujących: zdrowie psychiczne, zdrowie fizyczne, rodzinę/relacje, sprawy prawne, finanse, dokumenty, pracę, edukację, sprawy socjalne, sprawy mieszkaniowe. Poszczególne obszary są uzupełniane w miarę rozwoju współpracy z uczestnikiem – to nie jest tabela, która w całości musi być wypełniona podczas serii spotkań w procesie angażowania czy przed przeprowadzeniem się do lokalu czy też w jakimkolwiek innym momencie uczestnictwa.
Umowa uczestnictwa i pobytu w mieszkaniu
W programie NM FFW warunki uczestnictwa oraz warunki pobytu w mieszkaniu są określone w jednej umowie. Przedmiotem umowy jest „udzielenie uczestnikowi projektu form pomocy według idei „Najpierw mieszkanie” polegających na zapewnieniu na czas trwania projektu możliwości pobytu w samodzielnym mieszkaniu oraz zindywidualizowanym wsparciu ze strony zespołu specjalistów.
W umowie wskazane są następujące prawa uczestników do … :
… oraz obowiązki uczestników przebywających w lokalach programowych:
Umowa uczestnictwa może zostać rozwiązana gdy taką decyzję podejmie uczestnik lub realizator projektu czyli FFW. Decyzja o rozwiązaniu musi być przekazana na piśmie. Uczestnik może rozwiązać umowę w każdej chwili, realizator projektu w określonych sytuacjach:
W umowie jest zaznaczone, że uczestnicy programu, którzy opuścili mieszkanie pozostają uczestnikami i przy wsparciu zespołu mogą nadal pracować nad ponowną możliwością pobytu w mieszkaniu w miarę dostępności mieszkań w projekcie. Wzór umowy stanowi Aneks 2.
W programie NM FFW zaplanowano funkcjonowanie zespołu specjalistów NM zorganizowanego w formule asertywnego wsparcia środowiskowego AWŚ.
Metoda środowiskowa, ciągłość pomocy, wielodyscyplinarność
Metoda środowiskowa. Miejscem pracy członków zespołu specjalistów NM FFW jest środowisko przebywania potencjalnych uczestników. Na początku uczestnictwa będą to prawdopodobnie warszawskie ławki w parkach, murki na skwerach, samodzielnie sklecone namioty w miejskich lasach, kolejka do wydawanego posiłku, poradnia zdrowia, noclegownia i schronisko, bar mleczny, z czasem lokal NM, lokal socjalny lub komunalny, szpital, biuro/siedziba organizacji kierującej. Ważne jest, aby w miejscu spotkania jego uczestnicy mogli swobodnie rozmawiać i czuli się bezpiecznie.
Choć większość czasu pracy specjalistów poświęcona jest na działania w terenie, wciąż potrzebują miejsca, w którym mogą omówić sytuację uczestników podczas spotkań zespołu, spotkać się na superwizji, przygotować pisma dotyczące uczestników, przechowywać dokumentację a także spotkać się z uczestnikami, jeśli konieczny jest „gabinetowy” charakter spotkania. W Programie NM FFW lokal ma być pozyskany w ramach współpracy z partnerem samorządowym. Lokal ma składać się z pomieszczenia do spotkań zespołu (10-12 osób, 25-30 m2) z aneksem kuchennym, pomieszczenia do cichej pracy członków zespołu (4 stanowiska plus przestrzeń na dokumenty chronione, ok. 20-25 m2), pokoju spotkań indywidualnych z pacjentami (ok. 10m2) oraz ewentualnie gabinetu zabiegowego/pielęgniarskiego (ok. 10 m2), ubikacji oraz łazienki. Lokal zespołu specjalistów powinien być położony możliwie najbliżej lokali, w których mieszkają uczestnicy, np. w dzielnicy, na terenie której jest najwięcej lokali NM. Lokal powinien być pozbawiony barier architektonicznych.
Ciągłość pomocy. W programie NM FFW od momentu nawiązania kontaktu podczas procesu angażowania gdy uczestnicy (G20) przebywają w miejscach niemieszkalnych poprzez moment przeprowadzki do lokalu NM i pobytu w lokalu, aż po zakończenie udziału, uczestnik może pracować z tymi samymi pracownikami wspierającymi. Oznacza to, że uczestnik po przeniesieniu się z ulicy do mieszkania nie jest „przekazywany” pod opiekę innego pracownika np. odpowiadającego za opiekę nad osobą w danym mieszkaniu programowym.
Uczestnicy mogą korzystać ze wsparcia w ramach programu NM FFW przez średnio dwa lata. Rytm angażowania uczestników jest co prawda uzależniony od rytmu przekazywania lokali NM na rzecz partnerstwa przez warszawskie dzielnice (G20) oraz rekomendowania uczestników do kwalifikacji przez instytucje dzielnicowe (GN20), jednak przewidziany czas pracy z każdym uczestnikiem jest spójny z doświadczeniami światowymi i zostawia miejsce na pewien margines opóźnienia. Według harmonogramu partnerstwa założonym we wniosku o dofinansowanie (FFW, 2019) pierwsza dziesiątka zaangażowanych uczestników ma możliwość korzystania ze wsparcia przez dwa i pół roku, ostatnia przez rok i dziewięć miesięcy.
Ważnym elementem budowania ciągłości pomocy jest orientacja środowiskowa, w ramach której zespół specjalistów mimo posiadania możliwości zapewnienia kompleksowego wsparcia, stara się wdrażać uczestników do korzystania z pomocy instytucji lokalnych, m.in. ośrodka pomocy społecznej, administracji budynku, urzędu dzielnicy, urzędu pracy, przychodni zdrowia, domu kultury, hali sportowej, środowiskowego domu pomocy i innych. W ten sposób uczestnicy przygotowują się do płynnego zastąpienia wsparcia zespołu, korzystaniem z pomocy dostępnej niezależnie od programu NM FFW po jego zakończeniu.
Możliwość udzielania uczestnikowi wsparcia przez tych samych specjalistów jest zapewniana poprzez odpowiednie warunki pracy zespołu Specjalistów, które mają przeciwdziałać rotacji pracowników. Członkowie zespołu są zatrudnieni na umowy o pracę, wynagrodzenia zostały ustalone zgodnie ze stawkami dla analogicznych stanowisk w instytucjach ogólnego dostępu – są wyższe niż przeciętne wynagrodzenia pracowników instytucji „dla bezdomnych”. Specjaliści mają możliwość pogłębiania wiedzy w ramach staży zagranicznych organizowanych przez najbardziej znaną instytucję pracującą według filozofii NM na świecie – Y-Saatio.
Ważnym elementem budowania stabilności zespołu jest superwizja. Każdy członek zespołu uczestniczy w superwizji koleżeńskiej prowadzonej przez kierownika zespołu raz w tygodniu. W ten sposób ma możliwość skonsultowania swojego postępowania w pracy z uczestnikami z doświadczoną/ym psychoterapeutą, co przeciwdziała wypaleniu zawodowemu i pozwala na uzyskiwanie większej satysfakcji z jakościowej pracy.
Wielodyscyplinarność. Uczestnicy programu NM FFW mają dostęp do wielodyscyplinarnego zintegrowanego wsparcia dzięki strukturze zatrudnienia w zespole specjalistów zapewniającej wsparcie psychiatryczne, psychoterapeutyczne, terapię uzależnień, pracę socjalną i pomoc prawną uzupełnianej dodatkowo o naukę korzystania z usług zewnętrznych dostępnych w środowisku. Członkami zespołu są wszyscy specjaliści, których wsparcia może potrzebować potencjalny uczestnik. Są to osoby posiadające doświadczenie w pracy w swoich zawodach, ale nie obciążone przywiązaniem do tradycyjnych metod pracy stosowanych w ramach systemu drabinkowego.
Członkowie zespołu zaczynają pracę od początku działania Programu NM FFW pół roku po rozpoczęciu działania partnerstwa, z wyjątkiem psychiatry oraz dwóch terapeutów środowiskowych lub uzależnień (dwoje na pół etatu) zaczynających dwa miesiące wcześniej w celu dokonania kwalifikacji i zaangażowania pierwszych uczestników Programu NM FFW (FFW, 2019). Kierowniczka zespołu jest zatrudniona wcześniej, od początku funkcjonowania partnerstwa i prowadzi działania przygotowawcze m.in. rekrutację specjalistów we współpracy z Koordynatorką ds. Modelu oraz kwalifikację pierwszych uczestników we współpracy z już zatrudnionymi specjalistami. Eksperci przez doświadczenie oraz trener pracy zatrudnieni mają być pół roku po zaangażowaniu pierwszych uczestników. Ze względu na międzynarodowy charakter projektu, współpracę z partnerem zagranicznym polegającą na wymianie doświadczeń, udziale w wizytach studyjnych i stażach terapeutycznych, członkowie zespołu muszą posiadać znajomość języka angielskiego (lub fińskiego) w stopniu komunikatywnym.
Członkowie zespołu specjalistów to osoby, które wcześniej nie pracowały metodą NM z grupą docelową przewidzianą w Programie NM FFW, dlatego konieczne jest dodatkowe przygotowanie do pracy według filozofii „Najpierw mieszkanie”. Przygotowanie będzie prowadzone we współpracy z partnerem zagranicznym Y-Saatio w formie wizyt studyjnych i staży terapeutycznych w programach Y-Saatio i jej partnerów w Finlandii. Wizyty studyjne są adresowane do pracowników organizujących pracę Programu NM FW m.in. pracowników partnerstwa i innych warszawskich instytucji. Członkowie zespołu specjalistów będą uczestniczyli w pogłębionych trzytygodniowych stażach terapeutycznych zorganizowanych we współpracy z Y-Saatio i jej partnerami. Staże zostaną zorganizowane w kilku instytucjach tak, aby każdy mógł poznać różne programy (minimum tydzień w jednej instytucji). Podczas staży specjaliści NM FFW będą obserwować terapeutów i specjalistów stosujących wartości NM w codziennej pracy z osobami z doświadczeniem bezdomności i kryzysów psychicznych. W ramach wspierania wymiany doświadczeń podczas realizacji projektu przedstawiciele partnera zagranicznego sześciokrotnie przyjadą do Polski. Eksperci partnera będą mogli uczestniczyć w spotkaniach zespołów projektowych i działaniach prowadzonych w Programie NM FFW.
Zespół specjalistów NM FFW jako AWŚ
Intensywność potrzeb wymagających wsparcia. Zespół specjalistów NM FFW jest przygotowany do udzielania wsparcia osobom posiadającym wysokie potrzeby, wymagającym wsparcia intensywnego i wysokospecjalistycznego. Uczestnicy programu to osoby z doświadczeniem co najmniej trzyletniej bezdomności oraz posiadające zdiagnozowane bądź podejrzewane problemy zdrowia psychicznego (G20 i GN20). Jeśli w wyniku procesu kwalifikacji i angażowania uczestnikami programu staną się osoby o mniej intensywnych potrzebach wsparcia, zasadne będzie zwiększenie liczby uczestników i/lub zmiana organizacji zespołu w stronę intensywnego zarządzania przypadkiem (np. zatrudnianie mniejszej liczby terapeutów na rzecz zatrudnienia większej liczby pracowników socjalnych i asystentów).
Zapewnienie adekwatności wsparcia do potrzeb. Zespół specjalistów NM FFW pracuje metodą zespołową: prowadzone są codzienne spotkania zespołu, podczas których omawiane są wydarzenia w życiu uczestników z poprzedniego dnia i działania planowane w nadchodzącym dniu oraz spotkania cotygodniowe, podczas których kompleksowo omawiana jest sytuacja poszczególnych uczestników w szczególności indywidualne plany działania. Bieżąca wymiana informacji sprawia, że każdy specjalista jest gotowy do pracy z każdym uczestnikiem, co nie zmienia faktu, że każdy uczestnik ma wyznaczonego wiodącego terapeutę.
Organizacja pracy zespołu m.in. godziny pracy od 8.00 do 20.00 i prowadzenie telefonu interwencyjnego przez 24 godziny na dobę siedem dni w tygodniu daje możliwość świadczenia intensywnej pomocy udzielanej w chwili gotowości uczestnika w miejscu przebywania uczestnika, np. bez okresów oczekiwania na wizytę, ograniczeń czasu pracy np. 8-16, itd. W ramach wsparcia członkowie zespołu odbywają minimalnie jedną wizytę tygodniowo u każdego uczestnika, dbając o to, żeby kontaktów było więcej jeśli sytuacja uczestnika tego wymaga.
System gromadzenia informacji o uczestnikach Programu NM FFW zostanie stworzony podczas działania partnerstwa. System powinien zapewniać specjalistom pracującym w formule asertywnego wsparcia środowiskowego możliwość bieżącego wprowadzania i zapoznawania się z informacjami o sytuacji uczestników i udzielonym wsparciu. Dostęp do spersonalizowanych informacji o charakterze terapeutycznym zawierających m.in. dane wrażliwe o uczestnikach powinni mieć wyłącznie członkowie zespołu specjalistów posiadający określone kwalifikacje zawodowe. W partnerstwie NM FFW system będzie pełnił dodatkowe funkcje związane z celami partnerstwa m.in. monitoringiem wdrożenia programu, opracowaniem ostatecznego Modelu NM oraz poprawnym rozliczeniem środków finansowych przeznaczonych na działania partnerstwa. Wytyczne dla systemu gromadzenia informacji znajdują się w Aneksie 3.
Tabela 4. Zakres systemu gromadzenia informacji
W skład zespołu specjalistów NM FFW wchodzą specjaliści o wszystkich kwalifikacjach zalecanych dla zespołów AWŚ:
W zespole zatrudniony jest także pracownik „złota rączka” zaangażowany zarówno w proces remontowania mieszkań jak i pracę z uczestnikami w sprawach związanych z utrzymaniem standardu mieszkań.
Kształt Programu NM FFW został dostosowany do środowiska m.st. Warszawy, w szczególności dostępności usług specjalistycznych z zakresu zdrowia psychicznego dla osób w kryzysie bezdomności oraz dostępności mieszkań dla osób o bardzo małych dochodach z doświadczeniem bezdomności (FNMP, 2020b). W programie przewidziano świadczenie wsparcia w trzech zakresach (Tabela 5 poniżej) zgodnie z potrzebami i sytuacją różnych grup uczestników i osób objętych wsparciem uzupełniającym (Tabela 3).
Tabela 5. Zakres wsparcia w Programie NM FFW dostosowany do lokalnego kontekstu
Podstawowym zadaniem zespołu specjalistów NM FFW jest zapewnianie intensywnego wsparcia metodą NM dla 40 osób w lokalach NM oraz lokalach miejskich. Osoby te określane są uczestnikami programu NM FFW. Wsparcie uzupełniające, które samo w sobie de facto nie jest spójne z filozofią NM, ponieważ nie jest kompleksowe ani wielospecjalistyczne, jest świadczone dodatkowo, jeśli zespół widzi taką przestrzeń po udzieleniu wsparcia uczestnikom objętym pełną metodą. Taka przestrzeń może się pojawić ze względu na dużą liczbę specjalistów NM zatrudnionych w zespole w proporcji do liczby uczestników objętych pełną metodą NM – w pierwotnych programach NM realizowanych przez zespoły asertywnego wsparcia środowiskowego o podobnym zatrudnieniu przeciętna liczba uczestników to 70 do 90, czyli dwukrotnie wyższa niż założono w Partnerstwie NM FFW.
Pozyskiwanie lokali z zasobów miejskich
W ramach Partnerstwa NM FFW, partner samorządowy czyli Miasto Stołeczne Warszawa (dalej: Miasto) zobowiązało się do przekazania dwudziestu mieszkań z mieszkaniowego zasobu Miasta na rzecz Programu NM, na czas jego trwania. Najemcą lokali będzie Fundacja Fundusz Współpracy, zgodnie z procedurą przewidzianą w § 24 ust. 3 uchwały w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Miasta Stołecznego Warszawy (dalej: uchwała najmowa) . Lokale pozyskiwane są w drodze negocjacji udziału w Programie z samorządami dzielnicowymi. Miasto we współpracy z FFW prowadzi rozmowy z Dzielnicami, przedstawia założenia Programu NM oraz zaprasza do zaangażowania się w jego realizację. Dzielnica przystępująca do Programu NM poprzez przekazanie określonej liczby lokali ze swojego zasobu, otrzymuje dodatkowo kompleksowe i zindywidualizowane wsparcie zespołu specjalistów NM FFW dla wybranych przez siebie najemców, którzy są lokatorami w dzielnicowych zasobach mieszkaniowych i mają trudności w utrzymaniu się w lokalach (patrz: grupy projektowe). Liczba najemców, którzy otrzymają pełne wsparcie specjalistyczne zespołu NM jest równa liczbie lokali przekazanych przez Dzielnicę na rzecz uczestników Programu NM.
Dzielnice uczestniczące w Programie NM przekazują lokale na rzecz uczestników na podstawie analizy posiadanego zasobu mieszkaniowego, podejmując uchwały w sprawie wydzielenia lokali mieszkalnych w celu przekazania ich na rzecz organizacji pozarządowej na czas oznaczony nie dłuższy niż 3 lata. Wydzielone lokale przezywane są Fundacji przez Prezydenta m.st. Warszawy na podstawie zarządzenia w sprawie przekazania na rzecz Fundacji Fundusz Współpracy z siedzibą w Warszawie lokali mieszkalnych na realizację zadań na rzecz członków wspólnoty samorządowej m.st. Warszawy. Umowa najmu podpisywana jest przez FFW z każdym zarządcą lokali z danej dzielnicy.
Pozyskiwanie lokali z zasobów prywatnych
Dodatkowo na rzecz programu zostaną pozyskane lokale z zasobów prywatnych w oparciu o doświadczenia Społecznej Agencji Najmu prowadzonej w Warszawie przez Habitat for Humanity Poland (Głusińska, Tulipan 2019). Wzorem Agencji strategia pozyskiwania lokali obejmuje powołanie się na prestiż i wiarygodność organizacji, zainteresowanie lokalami nietypowymi i trudnymi do wynajęcia komercyjnie, możliwość zainwestowania w remont lokalu. Wykorzystywane są także wypracowane przez Agencję rodzaje umów udostępnienia lokali uczestnikom m.in. wspierane podpisanie umowy bezpośredniej między właścicielem a uczestnikiem, umowa najmu między właścicielem a FFW oraz podnajmu między FFW a uczestnikiem, umowa najmu między właścicielem a FFW oraz regulamin pobytu między FFW a uczestnikiem.
Możliwość pozyskiwania lokali z zasobów prywatnych jest szczególnie istotna na początku realizacji Programu NM w sytuacji, w której nastąpiłyby opóźnienia w pozyskiwaniu lokali z zasobów Miasta. Według harmonogramu projektu przewidzianym we wniosku o dofinansowanie (FFW 2019), pierwsze lokale NM powinny być gotowe do zasiedlenia z chwilą zatrudnienia dziewięcioosobowego zespołu specjalistów w Programie NM FFW, czyli po pierwszych sześciu miesiącach działania partnerstwa. W przypadku opóźnień możliwość pozyskania lokali od prywatnych właścicieli jest warunkiem terminowego prowadzenia Programu NM FFW. W budżecie projektu przewidziano środki finansowe pozwalające na najem czterech lokali w dzielnicach z przyzwoitą komunikacją miejską i infrastrukturą społeczną według wyceny z okresu przygotowywania wniosku o dofinansowanie.
Lokale prywatne będą także wykorzystywane w sytuacji, w której uczestnik po rozpoczęciu pobytu w pierwszym mieszkaniu zrezygnuje z niego, ponieważ nie będzie w stanie odnaleźć się akurat w tym lokalu lub też będzie musiał go opuścić z powodu złamania warunków najmu.
Trwałość pobytu
Podstawową gwarancją trwałości prawa do mieszkania dla uczestników Programu NM FFW, jest włączenie do wstępnej kwalifikacji do Programu warunku spełniania kryteriów ubiegania się o pomoc mieszkaniową z zasobów m.st. Warszawy, czyli gminy, w której realizowany jest Program NM.
Do grup objętych wsparciem pełną metodą w lokalach programu NM (G20) i lokalach miejskich (GN20) będą kwalifikowane osoby, które:
Kryteria te będą weryfikowane wstępnie przez FFW podczas kwalifikacji do Programu. Podczas udziału w programie, w możliwie najwcześniejszej jego fazie, uczestnicy z grupy GN20 złożą wnioski o pomoc mieszkaniową z zasobów m.st. Warszawy tak, aby biorąc pod uwagę czas oczekiwania na lokal z zasobów miasta, pomoc mieszkaniowa mogła im być udzielona bezpośrednio po zakończeniu Programu NM. W przypadku uzyskania kwalifikacji przez uczestnika do udzielenia pomocy mieszkaniowej na zasadach ogólnych określonych w uchwale najmowej (patrz dalej), uczestnik będzie oczekiwał na skierowanie do zawarcia umowy najmu lokalu z zasobu Miasta jeszcze podczas udziału w Programie.
W przypadku uczestników z grupy GN20 podczas kwalifikacji będzie weryfikowana możliwość utrzymania prawa do lokalu podczas uczestnictwa w programie. Utrzymanie prawa do lokalu np. zapobieżenie eksmisji lub wydaniu negatywnej decyzji o przedłużeniu najmu na czas określony, działania na rzecz spłaty zadłużenia itd. będą przedmiotem pracy w programie.
Wszyscy uczestnicy będą mogli ubiegać się o pomoc mieszkaniową na zasadach ogólnych takich samych jak dla wszystkich mieszkańców miasta z wyłączeniem kryterium metrażowego ujętego w tzw. uchwale najmowej (patrz dalej). Uczestnicy programu z grupy G20 nie są najemcami, tylko osobami w kryzysie bezdomności uczestniczącymi w programie na rzecz jej trwałego zakończenia, do realizacji którego jego realizator wykorzystuje lokale, których jest najemcą jako organizacja pozarządowa. Intencją Miasta jest by uczestnicy z grupy G20 zostali skierowani do najmu tych samych lokali, które będą wykorzystywali podczas Programu NM.
Umowy najmu/pobytu
Wynajem lokali na poziomie krajowym reguluje ustawa z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (dalej: ustawa lokatorska), natomiast na poziomie lokalnym (gminnym) uchwała w sprawie zasad wynajmowania lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu miasta stołecznego Warszawy (uchwała najmowa) . Zgodnie z ustawą lokatorską, zadaniem gminy jest tworzenie warunków do zaspokajania potrzeb mieszkaniowych wspólnoty samorządowej. Gmina, na zasadach i w przypadkach określonych w ustawie, zapewnia lokale w ramach najmu socjalnego, a także zaspokaja potrzeby mieszkaniowe gospodarstw domowych o niskich dochodach. W celu realizacji powyższych zadań Miasto tworzy i posiada zasób mieszkaniowy, z którego przeznacza lokale na wynajem. Zgodnie z uchwałą najmową lokale wynajmowane są w ramach najmu socjalnego na okres do lat 5 i najmu „zwykłego” na czas nieoznaczony, a o formie udzielenia pomocy decyduje wysokość uzyskiwanych dochodów oraz indywidualna sytuacja osoby ubiegającej się o pomoc mieszkaniową.
Miasto może także przeznaczać lokale wchodzące w skład mieszkaniowego zasobu gminy na wykonywanie innych zadań jednostek samorządu terytorialnego realizowanych na zasadach przewidzianych m.in. w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2019 r. poz. 1507 z późn. zm.) oraz ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. z 2020 r. poz. 821). W uchwale najmowej znalazły się zapisy umożliwiające przekazanie lokali na rzecz organizacji pozarządowej na czas oznaczony nie dłuższy niż trzy lata, pod warunkiem wykonywania przez nią na rzecz członków wspólnoty samorządowej zadań określonych w ww. ustawach.
Prowadząc Program NM, Fundacja Fundusz Współpracy realizuje zadania na rzecz wspólnoty samorządowej z zakresu przeciwdziałania i zwalczania zjawiska bezdomności, co jest podstawą przekazania FFW puli lokali z zasobu miejskiego. Stroną umowy najmu lokalu mieszkalnego jest Fundacja Fundusz Współpracy, która jest zobowiązana do ponoszenia opłat na rzecz Miasta (czynsz) i z tytułu mediów ich dostawcom. Uczestnik Programu NM zamieszkujący w lokalu podpisuje umowę uczestnictwa w programie zawierającą warunki pobytu w lokalu z FFW.
W projektach realizowanych w Mieście we współpracy z organizacjami pozarządowymi w zakresie udostępniania lokali mieszkalnych na rzecz wspólnoty samorządowej, stosowane jest rozwiązanie polegające na pozyskiwaniu lokali z zasobu Skarbu Państwa zarządzanego przez Miasto, ale nie będącego częścią zasobu mieszkaniowego Miasta. Podobne rozwiązanie przyjęto w Partnerstwie „Housing First - Najpierw Mieszkanie”, którego liderem jest Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta, a partnerem samorządowym Biuro Pomocy i Projektów Społecznych m.st. Warszawy. Lokale w Warszawie udostępnione zostały na czas realizacji projektu, a ich dalsze użytkowanie przez organizację prowadzącą program oraz uczestników programu wymaga nowych porozumień władz m.st. Warszawy i Wojewody Mazowieckiego, który zarządza mieniem Skarbu Państwa.
Inne rozwiązanie zostało przyjęte w projekcie Społecznej Agencji Najmu Habitat for Humanity Poland (Głusińska, Tulipan, 2019). Wykorzystano tutaj lokale będące częścią zasobu mieszkaniowego Miasta zarządzane i administrowane przez Zarząd Mienia m.st. Warszawy, udostępnione na podstawie umowy o współpracy z organizacją pozarządową i Zarządzenia Prezydent m.st. Warszawy . W tym przypadku pobyt uczestników projektu w lokalach był uzależniony od czasu obowiązywania zarządzenia.
Oddzielenie lokalu od wsparcia
W warszawskim programie rozwiązaniem gwarantującym spełnienie warunku oddzielenia lokalu od wsparcia jest zasada, iż zarówno w przypadku pozyskiwania lokali z zasobów miasta jak i od właścicieli prywatnych, najemcą będzie FFW. FFW udostępnia lokale uczestnikom na podstawie umów uczestnictwa (Aneks 2). Zasada ta dotyczy uczestników objętych wsparciem pełną metodą NM w lokalach Partnerstwa NM FFW (G20).
Takie rozwiązanie sprzyja pozyskaniu lokali na rzecz uczestników poprzez udzielenie wiarygodnych dla właścicieli zasobu gwarancji płatności czynszu i dbałości o stan lokalu, z drugiej pozwala prowadzącym Program NM na elastyczne zarządzanie pobytem, np. szybkie wyegzekwowanie opuszczenia lokalu z powodu złamania warunków pobytu (niepłacenia przez uczestnika czynszu, zakłócania porządku społecznego, przyjmowania „na waleta” oraz unikania spotkań z zespołem specjalistów). Lokale z rynku prywatnego w porównaniu do lokali miejskich można pozyskać stosunkowo szybko i gospodarować nimi bardziej elastycznie (wybór dzielnicy, wielkości, standardu fizycznego, długości najmu, itd.). Przyjęty kształt umowy nie stanowi bariery dla spełnienia kryteriów najmu z zasobów m.st. Warszawy określonych w uchwale najmowej, co jest ważne z punktu widzenia trwałości pobytu. W uchwale w części dotyczącej zasad wynajmowania lokali (par. 7 ust. 2 pkt 8) zaznaczono, że nie stosuje się tzw. „kryterium metrażowego” określającego czy wnioskodawca ma zaspokojone potrzeby mieszkaniowe, jeżeli zamieszkuje w lokalu objętym projektem społecznym realizowanym przy współudziale Miasta, tak jak w Programie NM FFW.
Spełnienie zasady oddzielenia lokalu od wsparcia w przypadku osób objętych pełną metodą NM w lokalach miejskich (GN20) jest niemożliwe od strony formalnej. Przepisy prawa nie przewidują uzyskania dla najemcy gwarancji pozostawania w lokalu lub jakichkolwiek szczególnych zasad najmu wynikających z uczestnictwa w Programie organizacji pozarządowej. Uczestnikom programu przysługują zatem takie same prawa jak innym lokatorom. Oznacza to, że nie ma możliwości wypowiedzenia umowy najmu w sytuacji, w której uczestnik nie będzie przestrzegał zasad NM np. nie będzie przyjmował wizyt specjalistów, podobnie nie ma możliwości automatycznego przyznania pomocy finansowej np. zasiłków z pomocy społecznej, dodatku mieszkaniowego czy obniżki czynszu, gdy dochód uczestnika jest na tyle niski, że wydatki na cele mieszkaniowe przekraczają 30% jego dochodu.
Utrzymanie trwałości zamieszkania w przypadku wystąpienia ewentualnych problemów zależy zatem od współpracy na rzecz konkretnego uczestnika nawiązanej przez organizację prowadzącą program oraz instytucje lokalne, w szczególności ośrodek pomocy społecznej, wydział zasobów lokalowych czy zakład gospodarowania nieruchomościami. Podstawą tej współpracy jest inicjatywa uczestnika np. wystąpienie z wnioskiem o pomoc społeczną, poparta rekomendacją zespołu specjalistów programu NM.
Opłaty za lokal
Czynsz w lokalach przekazanych do Programu NM jest ustalony według stawek obowiązujących w mieszkaniowym zasobie Miasta. W oparciu o Zarządzenie Prezydenta m.st. Warszawy Nr 1878/2019 z dnia 20 grudnia 2019 r. w sprawie ustalenia stawek czynszu za 1 m² powierzchni użytkowej w lokalach mieszkalnych, których właścicielem jest miasto stołeczne Warszawa, ustalono stawkę czynszu za najem 1 m² powierzchni użytkowej lokali mieszkalnych w wysokości odpowiadającej stawce za najem lokali na czas nieoznaczony - 8,13 PLN. Uwzględniając opłaty za tzw. media (opłaty niezależne od właściciela) całkowita opłata za 20 metrowy lokal wyniesie ok. 300 PLN. Opłaty te będzie ponosił najemca, czyli Fundacja Fundusz Współpracy. Opłata z tytułu najmu lokali z zasobów prywatnych będzie znacznie wyższa /
Fundacja Fundusz Współpracy zabezpieczyła w ramach wniosku o dofinansowanie środki na pokrycie kosztów czynszu w lokalach miejskich do wysokości 350 PLN średnio miesięcznie za lokal za 20 lokali w okresie przewidzianym w harmonogramie pozyskiwania lokali (po pięć co kwartał od początku siódmego miesiąca realizacji projektu), oraz średnio 1500 PLN miesięcznie za lokal na pokrycie kosztów najmu czterech lokali z zasobu prywatnego (FFW, 2019). Podstawą do wyliczenia stawki w przypadku lokali prywatnych był średni rynkowy czynsz podawany w agencjach nieruchomości dla mieszkania o pow. 15-20m2, zlokalizowanego poza dzielnicami o najwyższych cenach najmu (śródmiejskie, lokalizacja przy metrze), ale poza lokalizacjami zdominowanymi przez lokatorów, którzy sami muszą się uczyć poprawnych zachowań lokatorskich (czyli poza tzw. gettami socjalnymi). Wysokość czynszu w mieszkaniach o podobnej wielkości (16-26 m2) pozyskanych z rynku prywatnego przez SAN do 2019 r. wynosiła 1000 PLN.
Wysokość opłat z tytułu czynszu i mediów pobieranych od uczestników objętych wsparciem pełną metodą NM w lokalach partnerstwa NM FFW (G20) została określona w umowie uczestnictwa (Aneks 1) jako 1/3 miesięcznego dochodu uczestnika zadeklarowanego przez niego w oświadczeniu, bez względu na źródło tego dochodu np. zasiłki, zatrudnienie, zatrudnienie nierejestrowane, zbieractwo, itd. Opłata ta nie może być wyższa niż wartość czynszu oraz opłat za media w danym lokalu. Uczestnicy nie posiadający żadnych dochodów są zwolnieni z ponoszenia opłat do chwili uzyskania dochodu. Opłata jest ponoszona na rzecz najemcy lokalu, czyli Fundacji Fundusz Współpracy.
Wysokość opłat z tytułu czynszu i mediów pobieranych od uczestników objętych wsparciem pełną metodą NM w lokalach miejskich (GN20) jest niezależna od realizatora Programu NM FFW ponieważ jest określona w umowach najmu uczestników oraz ich umowach z dostawcami mediów. Zgodnie z Zarządzeniem Prezydenta m.st. Warszawy Nr 1878/2019 dotyczącego stawek czynszu w lokalach miejskich, stawka czynszu za najem 1 m² powierzchni użytkowej lokali mieszkalnych w ramach najmu na czas oznaczy (tzw. socjalnego) wynosi 1,60 PLN a w lokalach na czas nieoznaczony (tzw. komunalnych) 8,13 PLN co w przypadku lokali o powierzchni od 16 do 26 m2 wynosi odpowiednio od 26,00 do 42,00PLN i od 133 do 216 PLN. Opłaty są regulowane przez uczestników bezpośrednio na rzecz właścicieli mieszkania oraz dostawców mediów. Zgodnie z zasadami uczestnictwa nie powinny one stanowić więcej niż 30% dochodów uczestników. Jeśli jest inaczej, zapewnienie dochodu w odpowiedniej wysokości powinno być uczynione w ramach współpracy z lokalnymi instytucjami oparcia społecznego np. w formie zasiłków z pomocy społecznej, dodatku mieszkaniowego, innej finansowej lub niefinansowej (np. zwolnienia z czynszu) formy wsparcia przyznawanej na wniosek uczestnika.
Potencjalnie najniższy regularny dochód z zasiłków, który może posiadać uczestnik po ustaleniu prawa do świadczeń z pomocy społecznej, to zasiłek stały przyznawany osobom o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności oraz niezdolnym do pracy z powodu wieku (kobiety 60 lat, mężczyźni 65 lat), które nie posiadają prawa do świadczeń z tytułu ubezpieczenia społecznego ani dochodów przekraczających kryterium dochodowe pomocy społecznej. Zasiłek ten dla osoby samotnie gospodarującej wynosi obecnie 645 PLN. Jeśli uczestnicy Programu NM będą posiadali dochód tej wysokości, ich opłaty za mieszkanie (czynsz i media) nie powinny przekroczyć 193 PLN.
Wielkość i wyposażenie
Lokale NM przekazane do Programu NM z zasobów miejskich to lokale zapewniające możliwość samodzielnego gospodarowania w obrębie lokalu. Średnia powierzchnia użytkowa lokalu wynosi 20 m2 (najmniejszy metraż lokalu to 14,49 m2, największy 28 m2). Lokale wyposażone są w instalację elektryczną, wodociągową, kanalizacyjną, centralnego ogrzewania oraz centralną ciepłą wodę. Lokale składają się z pokoju, kuchni lub aneksu kuchennego, przedpokoju i łazienki z wc. W przeważającej większości wymagają remontu, który ma być przeprowadzony przez FFW. Podczas negocjacji z Dzielnicami wyremontowanie lokali ze środków na realizację Programu NM pochodzących z projektu pn. „Najpierw mieszkanie - innowacyjne metody trwałego rozwiązania problemu chronicznej bezdomności” było ważnym argumentem na rzecz ich udostępnienia. Lokale będą wyposażane przez FFW w ramach środków pochodzących od darczyńców.
Rozproszenie
Lokale udostępnione na rzecz uczestników Programu NM zarówno z zasobów miejskich jak i prywatnych są rozproszone i położone są na terenie różnych dzielnic m.st. Warszawy. Do Programu przystąpiło pięć dzielnic lewobrzeżnych: Ochota, Śródmieście, Wola, Żoliborz oraz Bielany. Lokale znajdują się w budynkach o różnej strukturze własności: będących w 100% własnością Miasta, gdzie wszystkie lokale są wynajmowane przez Miasto oraz należących do wspólnot mieszkaniowych, w których Miasto posiada na własność pojedyncze lokale. W obu przypadkach lokatorzy miejscy posiadają umowy najmu na czas nieoznaczony jak i najmu socjalnego.
W jednym budynku znajduje się jeden lokal przeznaczony na realizację programu NM. Dzięki rozproszeniu uczestników uzyskiwany jest pożądany miks społeczny, co zapobiega kumulacji i nawarstwianiu się problemów społecznych. Lokale NM położone są poza budynkami, w których mieszka wiele osób posiadających liczne wyzwania życiowe m.in. historię zakłócania porządku społecznego, zadłużenia czynszowego, nieleczonych uzależnień, doświadczenie eksmisji do budynku dla „trudnych” lokatorów.
